Обсуждены и интерпретированы основные вопросы компьютерной лингвистики

denotat.15  D e n o ta t so ‘z m a ’nosi em as,  balki so ‘z yordam ida k o ‘rsatiladigan, 
n o m lanadigan,  ataladigan  hodisadir.  M a ’no esa,  qayd etilganidek,  obyektiv 
borliq  elem entlariga  xos  b o ‘lgan  xususiyatlarning  inson  ongida  m avhum lik 
kasb  etishi,  um um lashuvi  natijasida  shakllanishidir.  N u tq d a   so ‘z  d enotat-
15 
Нурмонов  А.  Лисоний  белги  хусусиятлари  ^а^ида.  -   Андижон,  1992.  -  
Б.17.

---

18
A. Rahimov
ning (obyektiv borliq elementining) lingvistik vakili vazifasini bajaradi. S o ‘zda 
tovush  ifodalovchi  (ram z,  belgi)  b o 'lsa ,  m a ’no  ifodalanuvchi  b o ‘ladi.
S o ‘zdan yirik so ‘z birikm alari va g ap lar ham  ifoda va m azm un planlari- 
ga  ega,  ularning  m azkur  ikki jih a ti  k o ‘p ro q   gram m atik a  va  sem antikaning 
a lo q asi  d o ira sid a   q a ra la d i.  U sh b u   n u tq   b irlik lari  h am ,  aslid a,  ifo d a   va 
m azm un  planiga  ega  so 'zlarn in g   b irikuvidan,  o 'z a ro   bogM anishidan  yuza- 
ga  k e la d i.  S hu  s a b a b li  u la rn i  o ‘rg a n is h   u la rn i  h o sil  q ilg a n   s o 'z la r n i 
o ‘rganishdan  boshlanadi.
Inform atsiya  nazariyasi  inform atsiyani  uzatish  va  saqlashning m azm un 
to m onini  em as,  balki  uning statistik   qurilishi  bilan  sh u g 'u llan ad i,  y a ’ni  in­
form atsiya nazariyasi a x b o ro t m atn in i statistik  stru k tu ra  sifatida o 'rg a n a d i. 
S tatistik  stru k tu ra   ax b o ro td ag i  signal  (sim vol)  va  signallar  birlashuvining 
voqelanish chastotasi soni, m iqdoridir. Signalning k o ‘p m arta takrorlanishida 
signal  o rq ali  u zatilad ig an   a x b o ro tn in g   m iq d o rin i  an iq lash   ju d a   m uhim . 
D em ak,  inform atsiya  nazariyasi  m uayyan  ax b o ro td ag i  m a ’lu m o tlarn i  u sh ­
bu  m a ’lum otlarning  tab iatig a -  m azm uniga  b o g iiq   b o 'lm a g a n   h o ld a  m iq­
dorini o ic h a s h  (tekshirish) y o ila rin i, usullarini ishlab chiqadi. Shunga k o ‘ra, 
inform atsiya nazariyasining m uhim  va asosiy xulosalari tilshunoslikda ham  
o ‘z  ifodasini  topadi.  Inform atsiya  nazariyasining asoschisi  am erikalik  olim 
K .S hennon  inform atsiyaning quyidagi  alo q a  kanallari  b o ‘yicha uzatilishini 
sxem a  asosida  tu sh u n tira d i:16
M anba  — ►  uzatuvchi — ►k a n a l— ► p riy o m n ik — ► axborotni oluvchi
U sh b u  ho lat til vositasida insonlarning kom m u n ik atsiy ag a kirishuv ja ra- 
yoniga ham  to 'la  m os keladi.  A slida, u shbu m odel til,  ta fa k k u r va n u tq  m u- 
n o sab atid an   kelib chiqqan.  Info rm atsiy a tabiiy yoki su n ’iy tillar orqali uza- 
tilar  ekan,  b unda  til  sistem asi  k o d lash   va  dekodlash jara y o n la rig a   b o g ‘liq 
h o ld a  talqin  etiladi.
In fo rm atsiy a  nazariyasi  m a ’lu m o tlarin i  o ‘rganish  ja ra y o n id a   m axsus 
term in lard an   -   tu sh u n ch alard an   foydalaniladi.  B ular  quyidagilar: