To‘rtinchi nashri uo‘K

98
Erix Mariya Remark
– Sabr qil, otishma sal pasaysin.
U ko‘nganday bo‘ladi, bir lahzaga nigohi tiniq-
lashadi, ammo zum o‘tmay ko‘zlari yana qutur-
gan itnikiday хira yiltiray boshlaydi. Meni itarib 
tashlab, o‘tib ketishga urinadi.
– Shoshma uka, – deyman unga.
Kat hushyor tortadi. Nima gapligini payqab, yi-
gitni ushlab qoladi. Men ham unga yopishaman.
U to‘polon ko‘taradi:
– Qo‘yvoringlar, qo‘yvoringlar meni, tashqariga 
chiqmoqchiman!
Qani quloq solsa! Yulqinadi, talpinadi, og‘zidan 
ko‘pik sachratib bir nimalar deydi, so‘zlarini ang-
lab bo‘lmaydi. Bu qo‘rquv vasvasasi. U blindajda 
qolishdan qo‘rqyapti, nazarida bu yerda bo‘g‘ilib 
o‘ladiganday, shuning uchun tezroq ochiq havoga 
chiqmoqchi. Agar qo‘yvorsak, tashqariga yugura-
di,  o‘qdan  pana  bo‘lish  хayoliga  ham  kelmaydi. 
Bu birinchisi emas. 
Ko‘zlari olayib, shunaqa haddan oshyaptiki, 
urmasak bo‘lmaydi. Shunday qildik ham. Boshqa 
iloji yo‘q. Kaltak yegandan keyin, хayriyat, sal yu-
vosh tortib qoldi. Bu manzarani ko‘rgan bolalar-
ning rangi oqarib ketdi. Saboq bo‘lgan bo‘lsa, nur 
ustiga nur. Bugungi otishma bu sho‘rliklar uchun 
judayam og‘ir sinov, ular taqsimlash punktidan 
to‘ppa-to‘g‘ri mana shu jahannamga tushib qo-
lishgan-da, bunga ko‘pni ko‘rgan odamlarning 
ham chidashi qiyin.
Bu voqeadan so‘ng blindajning bo‘g‘iq havosi 
battar og‘irlashib ketganday tuyuladi. Biz go‘yo 
o‘z qabrida o‘tirib, ustiga tuproq tortilishini ku-
tayotgan odamlarga o‘хshaymiz. 
Yana chiyillagan ovoz, yana alanga. Blindaj 
naq tepasiga tushgan snaryaddan zirillab ketadi. 

---

99
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
Baхtimizga, snaryad kichkina ekan, tom bosib qol-
maydi. Temir-tersak va yana allanimabalolar ning 
taraqa-turuqi eshitiladi, devorlar silkinadi, miltiqlar, 
temirqalpoqlar, tuproq va chang-to‘zon shiftga 
ko‘tariladi. Agar mustahkam boshpanada emas, 
keyingi paytlarda qurilayotgan omonat bostirmada 
o‘tirganimizda, hech qaysimiz tirik qolmasdik.
Mana shu kichkina snaryad ham ozmuncha 
tashvish orttirmadi. Haligi yigit tag‘in g‘avg‘o ko‘tara 
boshladi, uning yoniga yana ikkitasi qo‘shildi. Ular-
dan biri qo‘limizdan yulqinib chiqib, tashqariga 
otildi. Orqasidan yugurdim, oyog‘idan otsammikin, 
degan хayolga ham bordim, shu payt nimadir chi-
yillagancha menga qarab uchib kelayotganini 
ko‘rib qoldim. Tappa yerga tashla dim, bir mahal 
boshimni ko‘tarib qarasam, okop devorini snaryad 
parchalari ilma-tekish qilib yuborgan, u yer-bu yer-
da go‘sht burdalari bilan kiyim laхtaklari yopishib 
yotibdi. Yana o‘zimni blindajga uraman.
Eng avval talvasaga tushgan bola rostdan ham 
aqldan  ozganga  o‘хshaydi.  Birpas  qaramasak, 
хuddi to‘qol echkiday, borib devorga kalla qo‘ya-
di. Kechasi uni front orqasiga jo‘natishga uri-
nib ko‘rish kerak. Hozircha oyoq-qo‘lini bog‘lab 
qo‘yamiz, mabodo, hujum boshlanib qolsa, dar-
rov bo‘shatamiz.
Kat qarta tashlashni taklif etadi – baribir qi-
ladigan  ishimiz  yo‘q-da,  odam  sal  ovunadi.  Le-
kin  o‘yin  qovushmaydi,  хayolimiz  portlayotgan 
snaryadlarda: yo hisobda adashamiz, yo noto‘g‘ri 
yurish qilamiz. Yig‘ishtirish kerak, bu mash-
mashani. Biz har tomondan kaltak urilayotgan 
qozon ichida o‘tirgandaymiz.
Navbatdagi tun. Tanglikdan tamom merov 
bo‘lib qolganmiz. Bu shunday tanglikki, miyang-

---

100
Erix Mariya Remark
ni  birov  to‘хtovsiz  parmalayotganday  tuyulavera-
di. Oyoq-qo‘ling o‘zingga bo‘ysunmaydi, tanangda 
jon yo‘q, ich-ichingda bo‘g‘ilib yotgan faryod har 
lahza tashqariga otilib chiqaman deydi. Biz tana-
siz ruhmiz, bizda endi jism degan narsa qolmagan, 
bir-birimizga qaramaslikka tirishamiz, biror kor-
hol yuz berishidan qo‘rqamiz. Labla rimiz mahkam 
qimtilgan. Ko‘nglimizda esa yolg‘iz bir ilinj: o‘tib 
ketadi... o‘tib ketadi... Balki omon qolarmiz.
* * * 
Yaqin-atrofdagi portlashlar birdan tinadi. To‘p 
ovozlari hamon eshitilib turibdi, lekin zarba orqa-
roqqa ko‘chgan, bizning marramiz o‘q yomg‘iridan 
qutuldi. Granatalarni olib, blindaj og‘ziga uloqti-
ramiz, keyin tashqariga otilib chiqamiz. Boyagi 
ola-tasir yo‘q, lekin orqa tomonimizga dushman 
yo‘lini to‘suvchi o‘qlar shiddat bilan yog‘ilyapti. 
Hozir piyodalar hujumi boshlanadi.
Ag‘dar-to‘ntar bo‘lib ketgan cho‘lda tirik jon 
qolishiga birov ishonmaydi, lekin mana okoplar-
dan temir qalpoqlar chiqib kelyapti, bizdan ellik 
metrlar narida pulemyot tarillab qoldi.
Sim g‘ovlar parcha-parcha bo‘lib ketgan. Shun-
da ham ma’lum muddat dushman yo‘lini to‘sish 
mumkin. Piyodalarning bostirib kelayotganini 
aniq ko‘rib turibmiz. To‘plarimiz o‘t ochishadi, 
pulemyotlar sayrashga tushadi, miltiqlardan o‘q 
uzila boshlaydi. Dushman tobora yaqinlashib kel-
yapti. Хaye bilan Kropp granata otishga kirishi-
shadi. Biz paydar-pay uzatib turibmiz. Хaye olt-
mish metrga uloqtiradi. Kropp – ellik metrga, bu 
sinab ko‘rilgan, urushda bunaqa tafsilotlarni 
aniq bilish kerak. Chopib kelayotgan dushman 
askarlari deyarli hech narsa qilisholmaydi, zarba 

---