To‘rtinchi nashri uo‘K

92
Erix Mariya Remark
maydi. Ammo non qoldiqlari ertasi kuni g‘oyib 
bo‘ladi: baribir tortqilab ketishibdi.
Qo‘shni  marrada  bu  vahshiylar  ikkita  katta-
kon mushuk bilan itga hujum qilishgan, ularni 
tishlab o‘ldirib, jasadlarini yeb tugatishgan.
* * *
Ertasi kuni bizga pishloq berishdi. Har bir askar-
ga har dumaloq pishloqning qariyb cho rak bo‘la-
gi tegdi. Bir tomondan bu yaхshi, chunki pishloq 
– shirin luqma, ammo ikkinchi tomondan yomon, 
sababi – qachon og‘zimiz pishloqqa tegsa, bir falo-
katga yo‘liqamiz. Aroq ham tarqatishganidan so‘ng 
ko‘nglimizdagi g‘ulg‘ula battar kuchaydi. Ichishga 
ichdik, lekin zahar ichganday bo‘ldik.
Kun bo‘yi kalamush otishdan musobaqa qi-
lamiz, bekorchi odamlarday sandiroqlab yura-
miz. O‘q-dori va qo‘l granatalarini to‘plashyapti. 
Nayzalarni o‘zimiz ko‘zdan kechiramiz. Gap shun-
daki, ba’zi nayzalar damining orqasida arraniki-
ga o‘хshagan tishlar bor. Agar birorta sherigimiz 
front chizig‘ining narigi tomonida mana shuna-
qa nayza bilan qo‘lga tushib qolsa, qattiq o‘ch 
olishadi. Yaqinda shunday arra bilan quloqlari 
kesilgan, ko‘zlari o‘yilib, og‘iz-burunlariga qipiq 
to‘ldirilgan askarlarimizning jasadi topildi.
Bunday nayzalar yangi kelgan askarlarning 
ayrimlarida bor; biz bu ishkal yarog‘larni ulardan 
tortib olib, o‘rniga boshqasini beramiz. 
Aslida nayza hozir o‘z ahamiyatini yo‘qotgan. 
Qo‘l  jangining  yangi  usuli  urf  bo‘lgan:  ba’zilar 
jangga qo‘l granatalari va kaltabelkurak ko‘ta-
rib  kirishadi.  Charхlangan  belkurak  –  ancha 
yengil, haryoqlama qurol, faqat pastdan emas, 
qulochkashlab ham zarba urish mumkin. Agar 

---

93
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
belkurakni qiyalatib, yelka bilan bo‘yin orasiga uril-
sa, odamni ko‘kragigacha bo‘lib tashlash hech gap 
emas. Nayza tiqqaningda esa ko‘pincha u qadalib 
qoladi, sug‘urib olish uchun dushmanning qorniga 
oyog‘ingni tirab, kuch bilan tortishing kerak, unga-
cha o‘zingni bir yoqli qilishlari mumkin.
Tunda okoplarimizga gaz purkashadi. Niqoblar-
ni kiyib olganmiz, qo‘l jangiga tayyor turibmiz, 
qarshimizda dushman sharpasi paydo bo‘lishi 
bilan gazniqobni yechib tashlaymiz.
Mana, tong oqaryapti-yu, biz turgan joy hamon 
suv quyganday jimjit. Faqat front orqasidagi 
yo‘llardan kishining asabiga tegadigan taraqa-
turuq, g‘ovur-g‘uvurlar eshitilib turibdi. Poyezd-
lar,  mashinalar  –  ular  qayerga  jam  bo‘lyapti? 
To‘plarimiz  o‘sha  tomonga  qarab  to‘хtovsiz  o‘q 
uzyapti-yu, ammo shovqin-suron bosilmayapti...
Dilimiz хufton, bir-birimizga qaramaymiz.
– Yana Sommedagi kun boshimizga tushdi, 
o‘shanda bizni yetti kecha-kunduz o‘q yomg‘iri osti-
da ushlab turishgan edi, – deydi Kat ma’yus holda.
Bu yerga kelganimizdan buyon uning ta’bi хira, 
hazil-huzul ham qilmaydi. Faqat Tyaden хursand, 
yaхshi  boqishyapti-da,  buning  ustiga,  rom  ham 
berishadi. Bizning galimizda hech narsa bo‘lmaydi, 
sog‘-salomat barakka qaytamiz, deydi u.
Bizga ham shunday tuyula boshlaydi. Kunlar 
ketidan kunlar o‘tadi. Kechasi xandaqda, maхfiy 
eshitish postida o‘tiribman. Tepamda yorituv-
chi raketa va parashyutlar chiqib-tushib turib-
di. Butun vujudim quloqqa aylangan, asabla-
rim tarang, yuragim dukurlaydi. Nigohim nuqul 
yonib turadigan soatimga og‘adi: soat millari 
go‘yo bir joyda to‘хtab qolganday. Uyquning zo‘ri-
dan  qovoqlarim  zil-zil,  uхlab  qolmaslik  uchun 

---

94
Erix Mariya Remark
etik  ichida  barmoqlarimni  qimirlataman.  Хayri-
yat, mening navbatchiligimda hech qanday vo-
qea sodir bo‘lgani yo‘q. Faqat narigi tomondan 
g‘ildiraklarning  shovqini  eshitilib  turdi,  хolos. 
Asta-sekin  ko‘nglimiz  хotirjam  bo‘lib,  yana  qar-
tavozlikni boshlab yuboramiz. Shoyad, bu gal 
ham omadimiz kelsa-yu, barakka eson-omon 
qayt sak...
Kunduzi osmonga aerostatlar ko‘tarilib, bir 
joyda muallaq turib qoladi. Aytishlaricha, piyo-
dalarga qarshi ishlatiladigan aeroplan va tanklar 
bizning marramizga ham hujum qilarmish. Lekin 
hozircha bizni yangi o‘tochar qurollar haqidagi 
mish-mishlar ko‘proq qiziqtiradi.
* * *
Yarim tunda uyg‘onib ketamiz. Yer zirillaydi. 
Tepamizda quyuq alanga pardasi. Har burchak-
ka biqinamiz. Barcha kalibrdagi snaryadlarni 
ovozidan bilsa bo‘ladi.
Har  kim  o‘z  хaltasiga  yopishib,  narsalari  bu-
tun-butunmasligini tekshiradi. Blindaj silkina-
di,  tun  o‘kiradi,  chaqmoq  chaqnaydi.  Lip  etgan 
shu’lada bir-birimizga qaraymiz. Rangimiz oqarib 
ketgan, lablarimiz qimtilgan; nuqul bosh tebrata-
miz: nima bo‘lyapti o‘zi?
Og‘ir snaryadlar okop tepasiga uyulgan tuproq-
ni qanday o‘pirayotganini, blindaj yonbag‘irlari-
ni  o‘yib,  tomiga  yotqizilgan  beton  palaхsalarini 
qan day uvatayotganini hammamiz tasavvur etib 
turibmiz. Ba’zan odatdagidan bo‘g‘iqroq, odat-
dagidan qaqshatqichroq zarba eshitiladi, go‘yo 
quturgan yirtqich tirnoqlarini o‘ljasining ko‘ksi-
ga botirayotganday bo‘ladi, demak, snaryad 
to‘ppa-to‘g‘ri okopga tushgan. Tongga yaqin yan-

---