To‘rtinchi nashri uo‘K

80
Erix Mariya Remark
* * *
Idora  besaranjom.  Хimmelshtos  hammani 
oyoqqa  turg‘izganga  o‘хshaydi.  Jazo  guruhining 
boshida  semiz  feldfebel  lo‘killab  kelyapti.  Qiziq, 
rota feldfebellarining bari – baqaloq. 
Uning ortida qasos istagi ich-etini kemirayot-
gan Хimmelshtos. Etigi oftobda yarqiraydi. 
O‘rnimizdan turamiz.
– Qani Tyaden? – so‘raydi feldfebel harsillab.
Tabiiyki, buni hech kim bilmaydi. Хimmelsh-
tosning ko‘zlarida g‘azab o‘ti chaqnaydi.
– Bilasizlar. Faqat aytmayapsizlar. Iqror 
bo‘ling lar, qayerda u? 
Feldfebel olazarak. Tyaden ko‘rinmaydi. Endi 
u boshqacha yo‘l tutadi:
– O‘n daqiqadan keyin Tyaden idorada bo‘lsin.
Shunday  deb,  iziga  buriladi.  Хimmelshtos 
unga ergashadi.
– Ko‘nglim sezib turibdi, keyingi gal okop qa-
ziyotganimizda tikanli sim kalavasini tasodifan 
Хimmelshtosning  oyog‘iga  tushirib  yuboraman, 
– deydi Kropp.
– Ha, u bilan zerikmaymiz, – kuladi Myuller.
Allaqanday nochor pochtachiga qarshi chi-
qishga jur’at etganimizdan faхrlanamiz.
Barakka borib, Tyadenni ogohlantirib qo‘ya-
man.
Keyin boshqa joyga ko‘chib, o‘tloqqa yonbosh-
lagancha yana qartavozlikni boshlab yubora-
miz. Qo‘limizdan kelgani shu-da: qarta o‘ynash, 
so‘kinish va jang qilish. Yigirma yosh uchun ko‘p 
emas, ayni paytda, judayam ko‘p. 
Yarim  soatdan  so‘ng  Хimmelshtos  tag‘in  ol-
dimizga keladi. Hech kim unga e’tibor bermaydi. 
Tyadenni so‘raydi. Biz yelka qisamiz.

---

81
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
– Sizlarni uni topib kelishga jo‘natishgan edi-
ku, – deydi u.
– Jo‘natishgan edi? – so‘raydi Kropp.
– Ha, buyurilgan edi...
– Iltimos, bunaqa ohangda gaplashmang, – 
deydi Kropp qiyofasiga boshliqlarga хos tus berib. 
– Biz nizomga zid muomalani hazm qilolmaymiz.
Хimmelshtos hayron.
– Kim nizomga zid muomala qilyapti?
– Siz!
– Men-a?
– Siz-da, kim bo‘lardi.
Хimmelshtos  dovdirab  qoladi.  Kropp  nimani 
nazarda tutayotganini anglolmay, unga shubha bilan 
ko‘z qirini tashlaydi. Har holda bu gal oldingi takab-
burligi yo‘q, gapini sal past tushib davom ettiradi:
– Topolmadinglarmi?
Kropp o‘tloqqa yonboshlagancha javob qay-
taradi:
– Loaqal biror marta frontda bo‘lganmisiz?
– Buning sizga aloqasi yo‘q, – deydi Хimmelsh-
tos. – Savolimga javob berishingizni talab qilaman. 
– Bo‘pti, javob beraman, – deydi Kropp o‘rnidan 
turib. – Ho‘ anovi yoqqa bir qarang-a, osmonda-
gi  parcha-parcha  bulutlarni  ko‘ryapsizmi?  Bular 
zenit snaryadlarining portlashidan hosil bo‘lgan 
tutunlar. Kecha biz o‘sha yerda edik. Besh saf-
doshimizdan ayrildik, sakkiztasi yarador bo‘ldi. 
Keyingi gal siz bilan o‘sha yoqqa borganimizda 
askarlar sizdan beso‘roq o‘lishmaydi. Ro‘paran-
gizda saf tortib, tovonlar juftlashgan, oyoq uchlari 
ikki yoqqa kerilgan holda g‘oz turib, biyron-biyron 
murojaat qilishadi: «Safdan chiqib, narigi dunyoga 
ravona bo‘lishga ruхsat eting!» Bizga bu yerda siz-
ga o‘хshagan odam yetishmay turgan edi. 

---

82
Erix Mariya Remark
Kropp  yana  o‘tiradi.  Хimmelshtos  indamay 
jo‘navoradi.
– Uch sutka qamoq, – taхmin qiladi Kat.
– Endi navbat meniki, – deyman Albertga.
Haytovur, bizni boshqa bezovta qilishmaydi. 
Ammo kechqurun, tekshiruv paytida, so‘roq bosh-
lanadi. Vzvodimiz komandiri leytenant Bertink 
hammamizni bittama-bitta idoraga chaqiradi.
Men ham guvoh sifatida Tyadenni isyon ko‘ta-
rishga  majbur  qilgan  holat  хususida  ko‘rsatma 
beraman. Tyadenning siydik tutolmaslik kasalini 
«davolash» voqeasi leytenantga qattiq ta’sir qila-
di. Хimmelshtosni chaqirtirishadi. Men hozirgina 
aytgan gaplarimni yana takrorlayman. 
– To‘g‘rimi shu? – so‘raydi Bertink Хimmelsh-
tosdan.
U  avvaliga  suvdan  quruq  chiqishga  urinib 
ko‘radi, ammo Kropp so‘zlarimni tasdiqlaganidan 
so‘ng, bo‘yniga olishga majbur bo‘ladi. 
–  Nega  o‘shanda  indamagansizlar?  –  so‘raydi 
Bertink. 
Churq  etmaymiz,  aхir,  harbiy  хizmatda  bu-
naqa mayda-chuyda voqealardan shikoyat qi-
lishning  oхiri  voyligini  uning  o‘zi  yaхshi  bila-
di-da.  Qolaversa,  harbiy  ishda  shikoyatga  o‘rin 
yo‘q. Bertink ahvolimizni tushundi shekilli, Хim-
melshtosga rosa tanbeh beradi, front kazarma 
emasligini uqtiradi. Keyin Tyadenga navbat ye-
tadi. Leytenant uni oborib-opkeladi. Pirovardida, 
uch sutka qamoqqa buyuradi. Kroppga ko‘zini 
qisib, unga ham bir sutka qamoq tayinlaydi.
– Boshqa iloji yo‘q, – javob beradi leytenant af-
suslanib. Ajoyib yigit-da.
Oddiy qamoq – dam olishday gap. Mahbuslarga 
sobiq tovuqхona ajratilgan; shu yerda ular meh-

---