Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

5.3. Ташкилотлар фаолиятини туркумлаштириш.
Ташкилий тузилмаларнинг турлари 

Меҳнатни тақсимланиши ташкилотнинг энг муҳим таърифлари бўлади.

Ҳатто агар иккита киши бир мақсадга эришиш учун биргаликда ишлаѐтган 
бўлсалар ҳам, улар ўзаро меҳнатни тақсимлашлари керак. Ишни ташкил 
қилувчи таркибий қисмларга бундай тақсимланиши меҳнатни горизонтал 
бўлиниши деб аталади. Ишнинг катта ҳажмини кичикроқ ихтисос- 
лаштирилган вазифаларга тақсимлаш одамларнинг ушбу миқдори мустақил 
ишлаганларига қараганда анча кўпроқ маҳсулотни ишлаб чиқариш ва 
сотишга имкон беради, яъни меҳнатнинг каттароқ унумдорлигини беради. 

---

134 
Кичикроқ ташкилотларда меҳнатни горизонтал тақсимланиши анча 
кучсизроқ кузатилади. Масалан, умумий овқатлантириш корхоналарининг 
бир вақтда бошқарувчилари ҳам бўлган эгалари, овқат тайѐрлашлари ва 
келувчиларга хизмат кўрсатишлари мумкин. 
Йирик ва ўртача ташкилотларда горизонтал таксимланиш етарлича аниқ 
кузатилади. У ўзига хос вазифаларни бажарувчи ва аниқ мақсадларга 
эришувчи бўлинмаларни ташкил қилиш йўли билан амалга оширилади. Улар 
бўлимлар, хизматлар, секторлар ва ҳ.к. деб аталадилар. Ташкилот каби, унинг 
бир қисми бўлган бўлинмалар ҳам одамлар гуруҳидан ташкил топадилар ва 
бу одамлар фаолиятини умумий мақсадларга эришиш учун мувофиқ- 
лаштириш керак. Бунинг учун муҳнатни вертикал тақсимланиши керак, 
бунда битта бўлинма раҳбари бошқа бўлинмалар раҳбарларининг ишини 
мувофиклаштиради, улар ҳам, ўз навбатида, кейинги бўлинмалар 
раҳбарлариниг ишини мувофиқлаштирадилар. Меҳнатни бундай вертикал 
тақсимлаш натижасида бошқарув босқичлари ташкил бўладилар. 
Демак, ташкилотда меҳнат тақсимотининг иккита ички узвий шакллари 
мавжуд. Биринчиси – бу меҳнатни умумий фаолиятнинг қисмларини ташкил 
қилувчи таркибий қисмларга тақсимлаш, яъни горизонтал тақсимот, 
иккинчиси– ҳаракатларни мувофиқлаштириш бўйича иш, яъни вертикал 
тақсимот. Бу ҳаракатларни мувофиклаштириш бўйича фаолият бошқарув- 
нинг моҳиятини ташкил қилади. 
Ташкилотни ривожланиши жараѐни, унинг фаолиятини туркумлаш- 
тириш олтита босқичдан ташкил топади.