Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

 Бошқарувнинг комбинациялаштирилган тузилмаси битта ташкилот 
доирасидаги бўлинмалар иши хусусиятлари билан белгиланадиган тўғри 
чизиқли, вазифавий, тўғри-чизиқли вазифавий ва бошқа ташкилий 
тузилмалар йиғиндисидан иборатдир. Бунда ташкилот ушбу вазият учун 
яхшироқ тўғри келувчи шаклни ўзига олади. Масалан, фирманинг битта 
бўлимида маҳсулотли, бошқасида вазифали, учинчисида матрица тузилмадан 
фойдаланиш мумкин. Қоидага кўра, бошқарувнинг юқори даражаси тўғри 
чизиқли вазифавий тузилма бўйича қурилади. Бошқарувнинг қуйи даражаси 
одатда бошқарувнинг тўғри чизиқли тузилмаси бўйича қурилади. Бунда 
ташкилотлар бошкарув тузилмаларининг эгилувчанлиги, уларнинг турли 
туманлиги 
асосан 
бошқарувнинг 
ўртача 
даражаси 
билан 
белгиланади.Ташкилотлардаги бошқарувнинг юқори ва қуйи даражалари 
ўзгаришларга нисбатан консервативроқлар (4.12 расм)
Ташкилот 
Бошқарувнинг юқори даражаси 
(бошкарувнинг тўғри чизиқли 
вазифавий тузилмаси) 
....... 
Тузилмаларнинг 
барча турли
туманлиги 
Пастки даража 
(бошқарувнинг тўғри 
чизиқли тузилмаси) 
5.12 расм.Бошқарувнинг комбинацияланган тузилмаси. 
Раҳбар 
Ходимлар 
Иқтисодиѐт 
Молия 
Бошқарувнинг ўртача даражаси 
Ишлаб чиқариш 

---

154 
Ушбу ташкил қилишда корпорациянинг юқори даражадаги раҳбарияти 
узоқ муддатли режалаштириш, стратегик сиѐсатни ишлаб чиқиш, ҳамда 
бутун ташкилот доирасидаги ҳаракатларни мувофиқлаштириш ва назорат 
қилиш учун жавоб беради. Қоидага кўра, мустақил иқтисодий бирликлар 
бўлган бўлинмалар оператив қарорларни қабул қиладилар.Улар асосий 
компанияга асосан молиявий масалаларда бўйсунадилар. 
Ҳозирги шароитларда ташкилий тузилмаларни такомиллаштиришнинг 
асосий йўналишлари қўйидагилардан иборатдир: 

ишлаб чикариш ва сотиш операцияларини марказлаштирилмаганлиги; 

ташкилий тузилмаларнинг эпчиллигини ошиши; 

директорлар кенгашининг ролини кучайишига эга бошқарувнинг 
марказлаштирилмаган тузилмалари; 

вертикал дезинтеграция(таркибий қисмларга тақсимланиш) корхонани 
оддий бўлинмалар ташкил қилиш мақсадида сегментларга ажратишдан то 
юридик мустақил шўъба компанияларига ажратишгача (вертикал ѐки пастга 
қайтадан тузилмаларга ажратиш) ѐки фаолиятнинг маълум соҳаларига 
ихтисослашган фирмаларни ташкил қилиш йўли билан сингил корхоналарни 
ажратилиши (горизонтал қайтадан тузилмаларга ажратиш); 

ички соддалаштиришлар ѐки ўзгартиришлар, улар бошқарув 
бўғинлари ва даражаларини бирлаштириш, тақсимлаш, бировга қайта 
бўйсундириш, қисқартириш йўли билан амалга оширилади; 

тор ихтисослашишдан интеграциялашишга ўтиш; 

мувофиқлаштириш ва назорат қилишда маъмурий қўлланмалардан
фойдаланишдан воз кечиш; 

шўъба компанияларнинг раҳбариятига ишлаб чиқариш-сотиш 
муаммоларини ҳал қилишдаги ваколатларни бериш; 

пирамидали ташкилий тузилмаларни даражаларнинг кичикроқ сонига 
эга текисига айлантириш. Хорижий фирмаларда бошқарув даражаларининг 

---

155 
сони 8- 12 дан 4- 5 гача қисқартирилади, яъни бош бошқарувчи ва бевосита 
мижозлар билан ишловчи ходимлар ўртасидаги оралиқ бўғинларнинг 
миқдори пасайтирилади. Бунинг натижасида ҳар бир менежернинг фаолияти 
бевосита истеъмолчилар талабларини қаноатлантиришга яқинлаштирилади.