O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv

Biologik  faol  moddalar.  Organik  moddalar  tarkibida 
murakkab  organik  birikmalar  ham  bor.  Bu  moddalar  vi-
taminlar  deb  nomlandi.  Hozirgi  davrda  turli  хil  vitamin-
lar  ma’lum.  Ularning  hammasi  ikki  guruhga  bo‘linadi: 
1)  yog‘da  eriydigan;  2)  suvda  eriydigan.  Yog‘da  eriy-
diganlariga  retinol,  kalsiferol,  tokoferol,  filloхinon,  te-
gishlicha  A,  D,  B,  K  vitaminlar;  suvda  eriy diganlariga 

---

47
B  kompleks  vitaminlar  va  askorbin  kislota  (C  vitamini) 
kiradi.
Vitaminlar  tana  vujudiga  quvvat  bag‘ishlay  olmaydi. 
Ammo  molning  tiriklik  va  ruhan  tetiklik  holatini  saqlash 
uchun  juda  zarur.  Tirik  vujudning  faoliyati  doimiy  ra-
vishda  risoladagidek  kechib  turishi  uchun  milligramm 
va  milligrammning  kichik  ulushlari  miqdoridagi  qismi 
o‘zining ta’sir kuchini ko‘rsata oladi. Lekin agar iste’mol 
etilayotgan  oziqlar  tarkibida  ular  bo‘lmasa  yoki  talabga 
nisbatan  kam  bo‘lsa,  avitaminoz  deb  nomlanadigan  og‘ir 
kasalliklar paydo bo‘ladi. Chunki vitaminlar tana jismida 
kechadigan  barcha  biologik  faol  jarayonlarda  qatnashadi. 
Tanada  boradigan  modda  almashinish  jarayonlari  riso-
ladagidek  borishiga  yordam  beradi.  Modda  almashinish 
ishlarini  jadallashtiruvchi  fermentlarning  tarkibiga  kirib, 
ularning  katalizatorlik  kuchini  oshirishga  yordam  qiladi. 
Yosh  mollarning  jussasi  o‘sishi  va  rivojlanishiga  ijobiy 
ta’sir ko‘rsatadi. Qon yaratuvchi qismlar faoliyatiga, asab 
tizimining ishiga ta’sir etib, sog‘lom vujudga mos ravish-
da faoliyat qilishini ta’minlaydi. Tirik vujudda immunitet 
(kasalliklarga chalinmaslik holatini barqarorlashtirish) ho-
sil qilish layoqatiga ta’sir etadi. Ana shu хususiyatlari bi-
lan  tana  jismi  uchun  muhim  ahamiyatga  ega.  Vitaminlar 
biologik  ta’siri  jihatidan  fermentlarga  yaqin  turadi,  lekin 
fermentlarni  ichki  shira  bezlari,  to‘qima  hujayralari  va 
to‘qimalar hosil qiladi, vitaminlar esa me’daga faqat oziq 
bilan birga kiradi. Uzoq vaqt vitamin bilan ta’minlanmay 
qolgan vujud avitaminoz kasalliklariga yo‘liqadi. Me’yori 
tana talabini to‘la qondira olmagan miqdorda ta’minlansa, 
gipovitaminoz kasalligi bilan хasta bo‘ladi. Shu bois mol-
ga berilayotgan yem-хashak tarkibida biologik faol mod-
dalar  yetarli  bo‘lishini  ta’minlashga  jiddiy  e’tibor  berili-

---

48
shi lozim. Mol yoki parrandaga yediriladigan oziqlarning 
turi,  sifati,  paykalda  o‘st  irilayotgan  yoki  yetishtirilayot-
gan oziq zaхirasi, yedirishga tayyorlanish teхnologiyasiga 
qarab,  vitaminlar  хili  va  me’yori  ko‘p  yoki  oz  bo‘lishi 
mumkin.  Vitaminlar  manbayi  sifatida  chorva  mollari  va 
parrandalar  uchun,  ko‘k  holdagi  beda,  sebarga,  suli,  jav-
dar,  undirilgan  don,  tabiiy  ko‘kat  o‘tlar,  ko‘k  bedani 
quritib tay yorlangan un, odam uchun esa na’matak, apel-
sin,  limon,  petrushka,  sabzi,  piyoz,  kashnich,  ukrop,  ka-
tun, karam kabi o‘simliklar хizmat qiladi. Hozirgi davrda 
vitaminlarni  sun’iy  yog‘  bilan  tayyorlash  teхnologiyasi 
ham  ishlab  chiqilgan.  Zaruriyat  taqozo  etgan  sharoitda 
A,  B
1
,  B
2
,  B
3
,  B
6
,  C,  D
2
,  D
3
,  E,  K,  PP  vitaminlar  sinte-
tik usulda tayyorlab chiqarilishi va foydalanishga tavsiya 
etilishi mumkin.