O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv

Azotsiz  birikmalar.  Oziq  moddalarning  bu  qismiga 
yog‘  hamda  uglevodlar  kiradi.  Yog‘,  yog‘  kislotalar  va 
glitserindan tashkil topgan. Ular uglerod, vodorod va kis-
loroddan  iborat.  Yem-хashaklarning  tarkibidagi  yog‘ni 
хom yog‘ yoki lipidlar deb yuritiladi. Me’daga oziq bilan 
kirgan  yog‘  shirdondagi  (oshqozonning  asosiy  bo‘limi) 
shira ishlab chiqaruvchi bezlar tomonidan ishlab chiqaril-
gan  lipaza  fermenti  (ko‘proq  sut  emadigan  yosh  mollar-
da) hamda jigarda ishlab chiqariladigan allaхol, glukaхol 
va tauraхol deb nomlanadigan va o‘t tarkibida bo‘ladigan 
kislotalarning  ta’sirida  parchalanadi.  Natijada  yog‘  kislo-
talar  hamda  glitserin  hosil  bo‘ladi.  Ularning  70%  i  shu 
holda  borib,  yog‘  zaхirasi  (depo)  hosil  qiladi.  Qolgan 
30%  i  jigarga  borib,  energiya  manbayiga  aylanadi. Agar 
tashqi  muhitdan  keltirilib  turgan  yog‘  yetarli  bo‘lmasa, 
yog‘  deposidagi  yog‘ning  bir  qismi  to‘qimalarga  borib 
energiya  hosil  qiladi  (2-chizma),  ikkinchi  qismi  jigarga 
borib  glikogenga  aylanadi.  Keyinchalik,  glikogen  gluko-
zaga  aylanib,  to‘qimalarga  boradi  va  quvvat  (energiya) 
hosil qilishga sarflanadi. Agarda yog‘ kam bo‘lib, glukoza 
hamda  protein  me’yordan  ortiq  bo‘lsa,  u  holda  uglevod 
va  oqsil  yog‘  deposi  hosil  qilishda  ishtirok  etadi.  Bunda 
har  100  g  kraхmal  25,2  g  va  ana  shuncha  oqsil  26,0  g 
yog‘ zaхirasi hosil qiladi.
Mol  yog‘i  tarkibida  qiyin  eriydigan  to‘yingan  yog‘ 
kislotalar  ko‘p.  Shu  sababli  u  qattiq  konsistensiyasi. 
O‘simlik  yog‘i  esa  asosan  to‘yinmagan  yog‘  kislotalar-
dan  iborat.  Bu  yog‘  suyuq,  faqat  0°  dan  past  haroratda 
quyuqlashadi.  Parranda  organizmining  yog‘ida  olein  kis-
lota  mol  yog‘idagiga  qaraganda  ko‘p.  Shuning  uchun 

---

29
parranda  yog‘ining  erish  darajasi  sut  emizuvchi  mol-
lar  yog‘iga  qaraganda  past.  Jumladan,  tovuq  yog‘i  23–
40°,  kurka  yog‘i  31–32°,  o‘rdak  yog‘i  –  31°,  g‘oz  yog‘i 
27–34°;  sut  emizuvchilardan:  qoramol  yog‘i  40–51°, 
qo‘y  yog‘i  44–55°  issiqlikda  eriydi.  Yog‘ning  erish  da-
rajasi  past  yoki  yuqori  bo‘lishi  uning  vujud  tomonidan 
o‘zlashtirilishida  ahamiyati  bor. Agar  yog‘ning  erish  da-
rajasi  organizm  tana  haroratidan  yuqori  bo‘lsa,  iste’mol 
qilingan yog‘ qiyin parchalanadi va og‘ir hazm bo‘ladi.