mavzu: investitsiya faoliyatida kapital qurilish – mavzu: Kapital qurilish va kapital qo‘yilmalar. Reja

1. Amalga oshirish muddati bo‘yicha: 
▪ qisqa muddatli - 3 yilgacha 
▪ o‘rta muddatli - 3-5 yil 
▪ uzoq muddatli - 5 yildan ortiq. 
2.  Ko‘lami  bo‘yicha  (ko‘p  hollarda  loyiha  masshtabi  investitsiya  hajmi  bilan 
aniqlanadi): 
▪  kichik loyihalar; 
▪ o‘rtacha loyihalar;  
▪  yirik loyihalar; 
▪ megaloyihalar. 
3. Asosiy yo‘nalishi bo‘yicha: 
▪ tijorat loyihalar; 
▪ ijtimoiy loyihalar; 
▪ ekologik loyihalar; 
▪ boshqalar. 
Investitsion  loyihalarning  samaradorligini  baholash  texnik,  texnologik, 
moliyaviy,  tarmoq  yoki  hududiylik  xususiyatlariga  bog‘liq  bo‘lmagan  holda  yagona 
tamoyillar asosida amalga oshiriladi. Ular quyidagidan iborat: 
▪ loyihani uning butun hayot sikli davomida ko‘rib chiqish; 

---

▪ pul  oqimlarini  modellashtirish,  bunda  loyihani  amalga  oshirish  bilan  bog‘liq 
barcha  pul  tushumlari  va  hisobot  davridagi  turli  valyutalarni  ishlatish  ehtimolligini 
hisobga olgan holdagi harajatlar kiritiladi; 
▪ ishonchlilik va maksimum samara. 
Investitsion  loyiha  investor  nuqtai  nazaridan  samarali  deb  baholanishi  uchun, 
birinchidan,  uni  amalga  oshirish  ijobiy  bo‘lishi,  ikkinchidan,  alternativ  loyihalarni 
solishtirish chog‘ida yuqoriroq samaraga ega bo‘lgan loyihani ma’qul qo‘rish lozim. 
▪ vaqt omili hisobi; 
▪ loyihani amalga oshirishdagi kutilayotgan harajatlar va tushumlar hisobi; 
▪ baholashning ko‘p bosqichligi; 
▪ inflyatsiya  ta’siri  va  loyihani  amalga  oshirishdagi  bir  nechta  valyutalarni 
qo‘llash ehtimolini hisobga olish; 
▪ noaniqlik va risklar ta’sirining hisobi; 
▪ loyihaning turli ishtirokchilari borligini inobatga olish. 
Investitsiya  loyihalarini  har  tomonlama  (xususan  moliyaviy,  texnologik, 
tashkiliy, muddati va boshqalar) harakterlash mumkin. Bularning har biri investitsiya 
loyihalarini moliyalashtirishda muhimdir, lekin ko‘p hollarda investitsiya faoliyatida 
moliyaviy  va  iqtisodiy  mezonlar  hal  qiluvchi  rol  o‘ynaydi.  Mamlakatda  investitsion 
loyihalarni  moliyalashtirish  jarayonini  samarali  olib  borish,  kelgusida  yuqori 
daromad  keltirib,  iqtisodiyotdagi  ishsizlik  masalasini  hal  etishda  ham  muhim  omil 
bo‘lib hisoblanadi. 
Shunday  qilib,  sinditsiyalashtirilgan  kredit  deganda  bir  necha  banklar 
tomonidan  yirik  investitsiya  loyihalarini  birgalikda  kreditlash.  Yirik  investitsiya 
loyihasi  –  umumiy  qiymati  tijorat  banklarining  birinchi  darajali  kapitalining  25 
foizidan oshadigan investitsiya loyihasidir. Bank sindikati sinditsiyalashtirilgan kredit 
berish borasida ikki yoki undan ortiq banklar o‘rtasida o‘zaro kelishuv bo‘lib, bunda 
yetakchi bank sinditsiyalashtirilgan kreditlash tashabbusi bilan chiqqan va zimmasiga 
ishtirokchi  banklar  nomidan  kredit  hujjatlarini  yuritish  mas’uliyati  yuklatilgan  qarz 
oluvchining asosiy talab qilib olinguncha depozit hisob varag‘iga xizmat ko‘rsatuvchi 
bank hisoblanadi. 

---

Ta’kidlash  joizki,  O‘zbekiston  qonunchiligiga  ko‘ra  sinditsiyalashtirilgan 
kreditlar 
faqat 
yuridik 
shaxslarga 
beriladi. 
Tijorat 
banklari 
tomonidan 
sinditsiyalashtirilgan  kreditlash  qaytarishlik,  to‘lovlilik,  ta’minlanganlik,  muddatlilik 
va maqsadli foydalanish shartlari asosida amalga oshiriladi. 
Sinditsiyalashtirilgan  kreditni  berish  qarz  oluvchi  va  ishtirokchi  banklar 
o‘rtasida 
tuziladigan 
kredit 
shartnomasi 
asosida 
amalga 
oshiriladi. 
Sinditsiyalashtirilgan  kredit  berish  muddati  yirik  investitsiya  loyihalarini  qoplanish 
muddatiga  bog‘liq  holda  kredit  shartnomasida  belgilanadi.  Sinditsiyalashtirilgan 
kreditdan  foydalanganlik  uchun  foiz  stavkasi  miqdori  sinditsiyalashtirilgan  kredit 
to‘g‘risidagi kelishuv  shartlariga  ko‘ra qarz  oluvchi va ishtirokchi banklar  o‘rtasida 
tuziladigan  kredit  shartnomasi  asosida  belgilanadi.  Zarar  ko‘rib  ishlovchi,  nolikvid 
balansga  ega  bo‘lgan  xo‘jalik  yurituvchi  sub’ektlarga  hamda  samarasiz  investitsiya 
loyihalarini  taqdim  qilgan  xo‘jalik  sub’ektlariga  sinditsiyalashtirilgan  kreditlar 
berilmaydi.  Sinditsiyalashtirilgan  kredit  olgandan  keyin  moliyaviy  ahvoli 
yomonlashgan  qarzdordan  berilgan  kreditlar  o‘rnatilgan  tartibda  muddatidan  avval 
undirib olish chora-tadbirlari ko‘rilishi lozim. Bu qoida kredit shartnomasida albatta 
qayd etilgan bo‘lishi kerak. 
Qarz  oluvchi  o‘ziga  xizmat  ko‘rsatuvchi  bankka  yirik  kredit  berishni  so‘rab 
murojaat qilganidan keyin, bank kreditlash uchun lozim bo‘lgan standart tadbirlarni: 
o‘zining  ichki  kredit  siyosatiga  mos  ravishda  mijozning  kreditga  qobiliyatliligi 
tahlilini,  biznes-rejasi  tahlilini,  kredit  qaytarilishini  ta’minlanganligi  tahlilini  va 
boshqalarni amalga oshiradi.  
Sinditsiyalashtirilgan  kreditlashni  amalga  oshirishning  mumkinligi  to‘g‘risida 
kredit qo‘mitasi qaror qabul qilgan taqdirda, bank bir vaqtning o‘zida ushbu bitimga 
boshqa  banklarni  jalb  etish  hamda  sinditsiyalashtirilgan  kreditlash  tashkilotchisi 
sifatida bank sindikatini tashkil etish haqida qaror qabul qiladi. 
Ishtirokchi banklarni ushbu bitimga jalb etish va bank sindikatini tashkil etish 
to‘g‘risida  yetakchi  bank  kredit  qo‘mitasi  qaror  qabul  qilinganidan  keyin,  yetakchi 
bank  sinditsiyalashtirilgan  kreditlashda  ishtirok  etish  xohishini  bildirgan  banklarni 
aniqlaydi va ularga sindikatda qatnashish taklifi bilan birga tayyorlangan qarz oluvchi 

---

to‘g‘risidagi axborotni taqdim etadi. Shundan keyin yetakchi bank ishtirokchi banklar 
bilan  investitsiya  loyihasi  bo‘yicha  barcha  kredit  hujjatlarini  taqdim  etadi.  Taqdim 
etilayotgan ma’lumotlar bank siri hisoblanadi. 
Sinditsiyalashtirilgan  kreditni  berishga  xorijiy  banklar  va  boshqa  xorijiy 
moliyaviy institutlar jalb etilishi mumkin. Bu holda sinditsiyalashtirilgan kreditlashni 
amalga  oshirish  xorijiy  banklar  va  moliyaviy  institutlar  bilan  tuzilgan  bitimlarda 
belgilangan  tartibda  amalga  oshiriladi.  Ishtirokchi  banklar  bilan  muzokaralar 
boshlangunga  qadar  yetakchi  bank  tomonidan  bankning  ichki  kredit  siyosati  bilan 
belgilangan  tartibda  kredit  paketini  tahlili  asosida  barcha  kredit  hujjatlari  hamda 
ishtirokchi  banklar  o‘rtasida  tuziladigan  investitsiya  loyihasini  birgalikda  kreditlash 
borasidagi o‘zaro kelishuv loyihasi tayyorlab qo‘yilgan bo‘lishi kerak. 
Yetakchi  bank  ishtirokchi  banklarga  taklif  yo‘llashdan  oldin  qarz  oluvchi 
haqidagi  ma’lumotlarni  Banklararo  kredit  byurosi  ma’lumotlari  bilan  solishtirishi 
lozim.  Kredit  shartnomasining  yakuniy  variantini  ishlab  chiqish  va  imzolash 
faqatgina  yetakchi  bank  va  ishtirokchi  banklar  o‘rtasida  mazkur  investitsiya 
loyihasini  sinditsiyalashtirilgan  kreditlash  to‘g‘risida  o‘zaro  bitim  tuzilgandan  keyin 
amalga oshiriladi. 
Ishtirokchi banklar o‘rtasida mazkur investitsion loyihani birgalikda kreditlash 
borasida  bitim  imzolangandan  keyin  bank  sindikati  tuzilgan  hisoblanadi  va  ushbu 
bitimni  imzolagan  barcha  ishtirokchi  banklar  o‘zlariga  sinditsiyalashtirilgan 
kreditlash  borasida  majburiyat  olgan  hisoblanadilar.  Shuning  bilan  birga  bank 
sindikati  tuzilgandan  keyin  ushbu  bitimdan  chiqish,  ya’ni  sinditsiyalashgan  kredit 
berish borasidagi kredit shartnomasini imzolashda bosh tortilgan taqdirda ishtirokchi 
bank  qonunchilikda  belgilangan  tartibda  boshqa  ishtirokchi  banklar  oldida  boy 
berilgan foydani qoplab berish borasida javobgar bo‘ladi. 

---