Ma’mur qahhorov

deb  nomlanadi.  Bu dav r kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlari 
ildam  shakllanib  v a  riv ojlanib  borganligi  bilan  ajralib  turadi. 
Kapitalistik  taraqqiyot  ishlab  chiqarish  jarayonlaridan  kelib  chiqib, 
tabiatshunoslik  fanlari  v a  ular  bilan  bog‗liq  tajribav iy fanlar riv ojiga 
keng  yo‘l  ochdi.  Bu  esa  atrof  moddiy  olamni  chuqur  qayta  idrok 
etish,  tabiat  qonunlarini  egallash  zururatini  kuchaytirdi.  Shunday 
yangi  tarixiy  sharoitda  falsafa  insonning  amaliy  xayoti  v a  faoliyati 
uchun zarur bo‗lgan ob‘ektiv  xaqiqatni ochib beruv chi fan v azifasini 
bajardi.  O‗rta  asr  falsafasida  ishlatilgan  mav xum  umumnazariy 
qoidalar v a uslublar noto‗g‗ri, kishilarni chalg‘ituvchi deb e‘lon qilindi. 
Tabiatni  o‗rganishning,  xaqiqatni,  ko‗proq  tabiiy  – ilmiy xaqiqatlarni 
bilishning  yangi  –  yangi  usul  v a  yo‗llarini  topish  kundalang  turgan 
v azifaga aylandi. 
Mana  shu  oliyjanob  ishga  qo‗l  urganlardan  biri  –  ingliz  faylasufi 
Frensis  Bekon  (1561-1626)  shart-sharoit  taqozosidan  kelib  chiqib, 
fanning  bosh  v azifasi  v a  ilmiy  bilishning  maqsadi  –  insoniyatga  naf 
keltirishdir,  degan  fikrga  asoslandi.  Uning  «Yangi  organon»  nomli 
asarida mashxur «Bilim - kuchdir» degan yangi shior ilgari surilgan v a 
xar  tomonlama  asoslab  berilgan.  Bilim  insonga  tabiat  ustidan 
xukmronlik  qilishga  yordam  beradi.  Fanning  xulosalari  inkor  etib 
bo‗lmaydigan dalillarga tayanishi kerak. Ana shunday g‗oyalardan 
kelib chiqib, F. Bekon kuzatish, taxlil qilish, taqqoslash v a eksperiment 
usullariga, ya‘ni dunyoni tajribav iy o‗rganishga asoslangan induktiv 
metod  (induktsiya)ni  ishlab  chiqdi  v a  umumilmiy  metod  sifatida 
fanga  kiritdi.  F.  Bekonning  fikricha,  ishonchli    tajribav iy  bilimlarni 
qo‗lga  kiritish  uchun  odam  ongini  «sharpalar»  deb  atalgan  illat  v a 
xurofotlardan  tozalash  kerak.  Olim    «urug‗»,  «g‗or»,  «bozor»,  «teatr»  

---

sharpalarini  ajratib  ko‗rsatadi  v a  ta‘riflaydi.  «Urug‘»  sharpasi  inson 
zotiga  xos  sub‘ektiv     xususiyatlarni  tabiiy  xususiyat  deb  talqin  qilish 
illatidir,  «g‗or»  sharpasi  –  bu  olam  to‗g‗risidagi  noto‗g‗ri 
tushunchalardir. «Bozor» sharpasi – bu keng tarqalgan so‗zlarni buzib 
ishlatish  natijasi.  «Teatr»  sharpasi  –  xurmatli  kishilar  aytgan  so‗zlarga 
ko‗r-ko‗rona rioya qilish illatidir.  
Mutafakkirning  bu  tanqidiy  fikr  –  muloxazalari  av v alo  sxolastika 
falsafasiga zarba berishga qaratilgan edi. F. Bekon bilish nazariyasida