Ma’mur qahhorov

 
 
 
 
 
 
2- MAVZU      
 
 SHARQ   FALSAFASI 
 
I.  Qadimgi  Xindiston  va  Xitoy  falsafiy  fikrning  ilk  o„choqlari 
hisoblanadi.  
Qadimgi  xind  falsafiy  maktablari  ikki  turga  bo‗linadi:  astika  – 
muqaddas  kitoblar  sanalmish  v edalarga  asoslanuv chi  maktablar. 
Bo‗larga  v edanta,  mimansa,  sankxya,  nyaya,  v aysheshika 
maktablari  kiradi.  Nastika  –  v edalarning  muqaddasligini  tan 
olmaydigan  falsafiy  maktablar.  Bo‗lar  qatoriga  jaynizm,  buddizm, 
charv aka, lokayata v a boshqa maktablar kiradi. 
Vedalar  falsafasiga  ko‗ra,  jon  v a  xudo  bor  narsalardir.  Vedanta 
maktabining madxv a oqimi ularni bir-biridan mustaqil deb hisoblasa, 
sharqata oqimi xudo v a jon bir narsadir, deb e‘tirof etadi. Kapila asos 

---

solgan (er.av . 600 - yillar) sankxya maktabi ta‘limotiga ko‗ra olamda 
ham moddiy, ham ruxiy boshlangichlar mav juddir. Jumladan, prakriti 
dunyodagi  hamma  narsaning  ruxiy  asosi  deb  hisoblangan. Olamni 
odam  sezgi a‘zolari v a aql yordamida biladi. Ammo uning moxiyati 
v eda aqidalari bilan ochiladi. 
Nastika falsafiy maktablaridan jaynizm falsafasiga er.av v . VI asrda 
Vardxmana (asli ismi G‗olib Jina) asos solgan deyiladi. Uning ta‘limoti 
–  jaynizmga  ko‗ra,  borliq  jonli  v a  jonsiz  mav judotlarga  bo‗linadi. 
Jonsiz  tabiat  bo‗linmas  mayda  moddiy  zarrachalardan  tuzilgan. 
Fazo, v aqt, harakat ham notirik borliqqa kiradi. Tirik tabiatga av v alo 
jon mansub bo‗lib, uning asosiy xususiyati onglilikdir. Jon – mukammal 
narsa,  uning  imkoniyatlari  cheksiz.  Biroq  u  tana  bilan  bog‗langan, 
tananing  xoxish  –  istaklari,  extiyojlariga  bog‗langan.  Shu  bois  jonni 
tanadan xalos etish, unga erkinlik bag‗ishlash kerak. Bu esa xaqiqiy 
ilmning, falsafaning v azifasidir. 
Charvaka    maktabi  ta‘limotiga  ko‗ra,  olam  moddiy,  tabiat,  xatto 
inson ham to‗rt unsur – xav o, suv , tuproq v a olov dan tarkib topgan. 
Boshqa  mav judotlardan  farqli  o‗laroq,  inson  ongli  zot,  u  aql  v a 
sezgilari yordamida olamni bilishga qodir.