Овкатланиш физиологияси

1.3. Углеводлар 
 
Углеводлар ҳам организмда асосий энергия манбаи ҳисобланади. 
Уларнинг овқатдаги физиологик қиймати энергия ажритиш қобилияти билан 
белгиланади. Углеводлар мускул тўқималари ҳаракатланишида бўладиган 
энергиянинг ҳамда организмдаги физиологик жараёнларнинг ўрнини қопловчи 
асосий энергиянинг манбаи ҳисобланади. Ҳар қандай жисмоний ҳаракат 
углеводларга бўлган эҳтиёжини оширади. 
Овқатланишда углеводлар жуда муҳим вазифаларни бажаради: 
1.
Организм суткалик энергия сарфининг 56-58% истеъмол 
қилинадиган овқат маҳсулотлари таркбидаги крахмал билан 
қанд ҳисобига қопланади. 
2.
Углеводлар организмдаги турли хил тўқима ва суюқликлар 
таркибига кириб, улар учун пластик материал бўлади. 
3.
1 грамм углевод кислород таъсирида парчаланиб 4,1 ккал 
энергия ажратади. Ката одамнинг бир кунлик овқати таркибида 
350-450 г углевод бўлиши керак. 
4.
Углеводлар оқсил, ёғ алмашинуви жараёни билан ҳам чамбарчас 
боғлиқ. Организмда оксидланиш жараёни юқори бўлмаса, 
углеводлар ёғларга айланиб тери ости ёғ қатламида тўпланади. 
5.
Оғир жисмоний иш бажарганда, касал бўлганда энергетик 
сарфлар 
углеводлар 
ҳисобига 
қопланмайдиган 
бўлса, 
организмда запас ҳолда бўлган ёғлардан қанд ҳосил бўлиб, 
энергетик сарфларни қоплаб туради. 
6.
Организмда углеводларнинг ҳимояловчи вазифаси муҳим 
аҳамиятга эга. Жигардаги углевод-глюкурон кислота заҳарли 
моддаларни ўзига бириктириб зарарсиз мураккаб эфир ҳосил 

---

қилади ва у сувда эриб сийдик орқали организмдан чиқариб 
юборилади. 
Тузилишининг мураккаблиги, эриши, организмга сўрилиши ва гликоген 
ҳосил қилишга қараб овқат маҳсулотлари таркибидаги углеводлар оддий ва 
мураккаб углеводларга бўлинади. 
Оддий углеводларга таркиби оддий бўлган моно-ва дисахаридлар киради. 
Моносахаридларга глюкоза, фруктоза ва галактоза киради. 
Глюкоза мевалар таркибида кўп бўлади. Организмда глюкоза тез ва енгил 
гликоген ҳолида ўзлаштириб мия ва мускул тўқималарда, юрак мускулларда 
сарф бўлади. Бундан ташқари қон таркибидаги қанд мувозанатини сақлашда 
ҳамда жигарда глигоген запасининг етарли даражада сақланиб туришида ҳам 
глюкоза асосий роль ўйнайди. 
Фрюктоза кўп миқдорда (70-80% гача) жигарда тўпланади ва бу ерда 
глюкозага нисбатан осонгина глюкогенга айланади. У мода алмашинуви 
жараёнида фаол қатнашади, шунингдек ёғ ва холестерин алмашинувидаги, Тиш 
кариеси касаллигини олдини олишдаги аҳамияти ката. 
Сахароза сувда эриши, организмга сўрилиши ҳамда ширалиги жиҳатидан 
моносахаридларга яқин туради. Унинг ортиқча, кўп истеъмол қилиши 
овқатнинг тўйимлилигини оширади ва қондаги холестерин миқдорини 
оширади. Сахароза тез ёғга айланиб семиришга олиб келади. 
Лактоза-сут қанди, у фақат сут ва сут маҳсулотларида бўлади. У сут 
кислотали бактерияларни ривожланишини таъминлаб, ичакларда-чиритувчи 
микроорганизмларни ривожланишини тўхтатади. 
Крахмал яхши пишмаган меваларда, нонда ёрмаларда, илдиз мевали 
сабзавотларда кўп бўлади. 
Клетчатка организмга сўрилмайди, энергия ажратмайди, лекин овқатнинг 
ҳазм бўлишида муҳим роль ўйнайди. У асосан дуккакли донлар, қора нон, 
карам, картошка, бодринг ва бошқалар таркибида бўлади. У ичакларни 
ҳаракатланишини 
яхлитлайди, 
ичакнинг 
ўз 
вақтида 
чиқиндилардан 
бўшалишини таъминлайди.