Махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

13. http://www.mineconomi.uz. 
МАВЗУГА ДОИР ТАЯНЧ ИБОРАЛАР 
 Ушбулар мавзу моҳияти, унинг ўрганилаётган курсдаги ўрни ва 
аҳамияти ҳақида аниқ тасаввурга эга бўлишингизга ёрдам беради.
 Эсда тутинг! 
Фирма – товар ишлаб чиқариш ёки хизмат кўрсатиш мақсадида
иқтисодий ресурсларнинг ишлатувчи ташкилотдир. Мулк эгасининг
тавсифига кўра қўйидаги турдаги фирмалар мавжуд: давлат, хусусий 
тадбиркорлик ва капиталистик фирмалар, хар бир очиқ холда улар хўжалик 
фаолиятининг асосий мақсади - қолдиқ даромад мулк эгасининг, барча 

---

94
тўловлар амалга оширганда кейинги даромадини кўпайтириш, киритилган
капиталдан олинадиган фойдани ошириш ва мехнатдан келадиган
даромадни юксалтиришдан иборатдир.
Ташкилий маданият – ташкилот аъзолари ўртасидаги ўзаро 
муносабатларни тартибга солувчи ва уларнинг жамоавий билимлари ва 
тажрибасининг ифодаси ҳисобланган меъёрлар, қоидалар ва анъаналар 
йиғиндиси. 
 “Принципал-агент” муаммоси – “агент”нинг “принципал” топшириғи 
ва кўрсатмасини бажаришдаги ҳийласи (найранги). Ҳийла ишлатиш 
(найранг) ахборот асимметрияси ва “агент” фаолияти устидан назорат 
қилишнинг юқори даражаси туфайли мумкин бўлади. 
Чайқовчилик – турли товарларни арзон сотиб олиб, уларга
технологик ишлов бермасдан қиммат сотиш билан даромад топишни
кўзлайдиган фаолият тури. 
Фирма кредити – бу кредит бериш шаклида мол берувчи ва сотувчи 
тўлаш муддати узайтирилган кредитни харидорга беради. Бу каби кредит 
шаклининг бирдан-бир мисоли махсулотни истеъмолчига аванс беришдир,
аванс берувчига шартномага қўл қўйилгандан сўнг ўтказилади.
Аралаш тузилма, агар бўлинмалардан бири ҳудди унитар корхонадаги 
каби фирма раҳбарияти томонидан тўлиқ назорат қилинса, иккинчи бўлинма 
холдингдаги каби фирма раҳбариятига молиявий жиҳатдан қарам бўлса, 
учинчи бўлинма эса операцион мустақилликка эга бўлиб, мультидивизионал 
тузилмадаги каби ўз харажатини қоплаш тамойили асосида фаолият 
кўрсатган тақдирда, юзага келади.