O`quv materiallari

Debitorlik  qarzlarini  muddatlar  boʻyicha  tasniflash.  Mazkur  amaliyot 

debitorlik  qarzlarini  boshqarishda  alohida  dolzarblik  kasb  etadi.  Chunki  debitorlik 

qarzlarini  muddatlar  boʻyicha  tasniflash  orqali  ularni  nazorat  qilish  samaradorligi 

oshadi.  Bunda  muddatlarga  e’tibor  qaratish  bilan  bir  vaqtda  miqdorga  ham  e’tibor 

qaratish talab etiladi. 

Debitorlik  qarzlarini  diversifikatsiyalash.  Bunda  faqatgina  sanoqli  mijozlar 

boʻyicha  debitorlik  qarzlari  shakllanishiga  yoʻl  qoʻymasdan  keng  doirada  koʻplab 

sub’ektlar  bilan  hamkorlikka  kirishishni  nazarda  tutadi.  Mazkur  amaliyot  bevosita 

debitorlik qarzlari boʻyicha yoʻqotishlarni kamaytirish imkonini beradi. 

Debitorlik  qarzlarining  korxona  moliyaviy  barqarorligiga  ta’sirini  doimiy 

monitoring qilish, debitorlik  va  kreditorlik  qarzlari nisbatini nazorat  qilish. Mazkur 

jarayonda asosiy e’tibor debitorlik va kreditorlik qarzlari yuzaga kelishining korxona 

moliyaviy barqarorlik darajasiga ta’sirini baholashga qaratiladi. 

Debitorlik  qarzlari  boʻyicha  ta’sir  choralarini  belgilash.  Bunda  yetkazib 

berilgan  tovarlar  boʻyicha  shartnomada  koʻrsatilgan  muddatdan  oldin  toʻlovlar 

amalga oshirilganda chegirmalar  belgilash  yoki  aksincha,  muddati oʻtgan  debitorlik 

qarzlari boʻyicha jarimalar belgilashga e’tibor qaratiladi. Mazkur amaliyot mijoz va 

xaridorlar uchun motivatsiya vazifasini bajaradi. 

Debitorlik  qarzlari  yuzaga  kelishi  ehtimoli  past  boʻlgan  mahsulot  ishlab 

chiqarishini  oshirish  va  aksincha.  Mazkur  holatda  asosiy  yuk  marketing  xizmatiga 

tushadi.  Chunki  aynan  marketing  bozorda  yuqori  talabga  ega  boʻlgan  mahsulot  va 

xizmatlarni  jiddiy  oʻrganish  orqali  korxonada  faoliyatni  tashkil  etish  bevosita 

debitorlik qarzlari holatiga ham oʻz ta’sirini koʻrsatadi. 

Faktoring  operatsiyalarini  qoʻllash.  Mamlakatimizda  faktoring  operatsiyalari 

Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan tasdiqlangan 2000 yil 15 iyulda 

tasdiqlangan  “Tijorat  banklari  tomonidan  Oʻzbekiston  Respublikasi  hududida 

---

170 

 

faktoring  operatsiyalarini  oʻtkazish  tartibi  toʻgʻrisida”gi  Nizom  asosida  amalga 

oshiriladi. 

Faktoring  operatsiyalari  ma’lum  bir  chegirmalar  asosida  debitorlik  qarzlarini 

tijorat banklari tomonidan sotib olishni nazarda tutadi. 

Faktoring operatsiyalari quyidagilar boʻyicha amalga oshirilishi mumkin emas: 

- byudjet tashkilotlariga taqdim etiladigan talablar boʻyicha; 

- jismoniy shaxslarning qarz majburiyatlari boʻyicha; 

-  toʻlovga  qobiliyatsiz  deb  e’lon  kilingan  korxonalarning  majburiyatlari 

boʻyicha; 

- zarar koʻrib ishlaydigan korxonalar boʻyicha; 

- kapital koʻyilmalarni moliyalashtirish boʻyicha; 

- eksportga oid konsignatsiya bitimlari boʻyicha; 

- kompensatsiya va barter bitimlari boʻyicha; 

- ishga bosqichma-bosqich yoki boʻnak bilan hak toʻlash boʻyicha; 

-  toʻlovchi  shartnomada  shartlangan  vaqt  mobaynida,  shuningdek,  sotish 

xizmati koʻrsatilganidan keyin mahsulotni qaytarish xuquqiga ega boʻlgan oldi-sotdi 

shartnomalari boʻyicha.