|
6.8. I-IV sinf o’quvchilarning jismoniy tayyorgarligi haqida
tushunchalar va ularni tarbiyalash muammolari.
Jismoniy tarbiya nazariyasida jismoniy tayyorgarlik tushunchasini
asosan o’yin-mashqlar vositasi asosida tarbiyalab jarayoni talqin etiladi.
Bu albatta pedagogik jihatdan mantiqqa to’g’ri keladi, ya’ni jismoniy
tarbiya vositalari orqali darslar, sport mashg’ulotlari, mustaqil ravishda
(ertalab yoki darsdan keyingi mashqlar) shug’ullanish asosida tabiiy va
84
maxsus
amaliy
faoliyatlarni
(musobaqa,
darslar,
to’garak
mashg’ulotlarida bajariladigan mashqlar) tarbiyalash bilan jismoniy
tayyorgarlik jarayoni amalga oshiriladi.
Jismoniy tayyorgarlik darajasini aniqlash va tarbiyalashda yana bir
muhim hodisa borki, u jismoniy tayyorgarlik deb aytiladi, lekin tabiiy,
tug’ma holatda yuz bergan qobiliyat (iqtidor) ham mavjud, ya’ni bolalik
davridayoq bola o’ta harakatchan, epchil, kuchli bo’ladi. Oiladagi
turmush muhiti (jismoniy mehnat), bolaning o’zi turli murakkab
harakatlar (yugurish, sakrash, yuk ko’tarish, ulovlarda yurish,
tengdoshlari bilan kurashish, bahslashish)ni mustaqil bajarishi natijasida
uning tug’ma qobiliyati rivojlanib boradi.
Bunday harakatchan (gavdasi to’la yoki ozg’in) bolalarga jismoniy
tarbiya vositalari asosida maxsus mashqlarni (darslar, to’garaklar va
h.k.) bajarish vositasida tarbiyalansa, ulardagi imkoniyat, qobiliyat va
qiziqishlar tezda ijobiy tomonga o’zgaradi.
Demak boshlang’ich sinflarda o’quvchilarning harakatchanligi va
jismoniy tayyorgarligini tarbiyalashda ularning sog’lomligi, qiziqishi,
e’tiqodi va iqtidori (qobiliyat) o’qituvchi ko’ra bilishi, shu asosda o’yin-
mashqlarni tashkil qilishi lozim.
Jismoniy
tarbiya
va
sportdagi
tarbiyaviy
jarayonlarning
vazifalarida jismoniy tayyorgarlik umumiy tushuncha hisoblanadi, ya’ni
shug’ullanuvchilarning mutlaqo sog’lomligi (dard, kasallik alomatlari
yo’qligi) hamda turli xil harakatlarni yaxshi bajarishga qodir ekanligi
bilan belgilanadi. Shu asosda iqtidorli bolalarning qobiliyati va
qiziqishlariga qarab, ular shug`ullanadigan sport turlari bilan
85
shug’ullanishga tavsiya etadi. Bu esa jismoniy tayyorgarlikdagi sifatlarni
tanlash, tarbiyalashga qaratiladi. Oddiy qilib aytilsa, jismoniy
sifatlarning (kuch, tezlik, chidamlilik, egiluvchanlik – qayishqoqlik va
h.k.) shakllanib mujassamlashishi sodir bo’layotgan jarayonlar (holat,
voqyea, vaqt, natija va h.k.) jismoniy tayyorgarlik belgisi deb aytish
mumkin.
I-IV sinf o’quvchilari jismoniy tayyorgarligini ushbu yo’nalishda
tarbiyalash dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Buning uchun esa
boshlang’ich ta’lim tizimida jismoniy tarbiyani o’qitish bo’yicha
mutaxassis kadrlar tayyorlashda quyidagi jarayonlarga katta e’tibor
berish lozim bo’ladi:
-Bo’lajak mutaxassis – pedagog eng avvalo tanasining tuzilishi va
ulardagi amaliy harakat faoliyatlarning bajarilish yo’llarini bilishi;
-Tana a’zolari uchun beriladigan o’yin-mashqlarning shakli,
mazmuni, miqdori va ularning ta’sir etish jarayonlarini, ya’ni nafas
olishning chuqurlashuvi va tezlashishi, yurak urishi va qon aylanishining
tezligi, mushaklar va bo’g’inlarning harakatlarni bajarishga qodir
ekanligini nazariy hamda amaliy jihatdan bilishlari, chuqur bilimga ega
bo’lishlari lozim;
-O’quvchilarning berilgan vazifalar qanchalik to’g’ri, puxta va faol
bajarilayotganligi hamda uning aksini bajarayotganliklarini kuzatish,
tegishli amaliy yordam berish jarayonlarini o’zlashtirishi shart bo’ladi;
-Vazifalar to’g’ri bajarilganda va murakkabroq o’yin-mashqlarga
imkoniyatli bolalarni jalb etish va mustaqil ravishda o’zlari xohlagan
o’yin-mashqlarni bajarishga ijozat berish.
86
-Jismoniy tayyorgarlik belgilari (jismoniy sifatlarning shakllanish
darajalari) aniqlangan va amalda maqsadli bajarilayotganligi sezilganda,
iqtidorli bolalarning sport turlarini tanlash va safarbar etilishiga
kirishish;
-Jismoniy tarbiya darslarining samaradorligini oshirish yo’li bilan
o’quvchilarni o’yin-mashqlarga qiziqishlarini oshirish va shu yo’l bilan
ularning
harakat
malakalarini
yuqori
darajaga
ko’tarish va
mustahkamlash;
-Jismoniy tayyorgarlikka ega bo’lgan o’quvchi o’g’il va qiz
bolalarni alohida guruhlarga ajratish, ular o’rtasida turli xil estafetali
o’yinlarni o’tkazish;
-Jismoniy jihatdan iqtidorli o’quvchilarga uy vazifalarini
topshirish, ayniqsa ertalabki sog’lomlashtirish gimnastika o’yin-
mashqlarning bajarilishini tekshirish, baholash, qo’shimcha topshiriqlar
berish;
-Tartib-intizom,
axloq-odob
qoidalarini
o’zlashtirish hatti-
harakatlarini jismoniy tarbiya darslarida kuzatish, aniqlash, tarbiyaga
zid, xilof bo’lgan harakatlar, odatlarga barham berish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
