Davlatiy moliya

3.  Davlat byudjetining xarajatlari 

Davlat byudjetining xarajatlari umumiy moliyaviy kategoriya bo’lgan davlat 

byudjetiningko’rinishlaridan  biri  bo’lib,  unga  tegishli  bo’lgan  umumiy 

xususiyatlarga egadir. Ya’ni ular taqsimlash xarakteriga ega, ifodalanishning pul 

shakli  xos,  pul  fondlarining  amal  qilishi  bilan  bog’langan  va  davlat  tomonidan 

tashkil qilinadi. Shu bilan birgalikda davlat byudjetining xarajatlari bir butunning 

o’ziga xos qismi bo’lganligi uchun ular davlatning markazlashtirilgan pul fondlari 

mablag’laridan foydalanish va tegishli fond-larni shakllantirish bilan bog’liqdir. 

Bu  taqsimlash  munosabatlarining  moddiy-buyumlashgan  shakli  turli  soha-larga 

yo’naltirilayotgan davlat byudjeti mablag’larining hara-katidan iborat. 

Davlat byudjetining xarajatlari xarajatlarning konkret turlari  orqali namoyon 

bo’ladi. Davlat byudjeti xarajatlari  turlarining xilma-xilligi esa, o’z navbatida, 

quyidagi omillarning mavjudligi bilan belgilanadi: davlatning iqtisodiy tabiati va 

funksiyalari;  mamlakatning  ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyot  darajasi;  davlat 

byudjetiningmilliy iqti-sodiyot bilan bog’langanligi; iqtisodiy munosabatlarning 

rivojlanganlik darajasi; davlat byudjeti mablag’larining namoyon bo’lish shakllari 

va h.k. 

Jamiyatning  iqtisodiy  hayotida  davlat  byudjeti  xarajatlarining  roli  va 

ahamiyatini  aniqlash  uchun  ularni  ma’lum  belgilarga  ko’ra  turkumlashtirish 

maqsadga  muvofiq.  Ular  o’zlarining  iqtisodiy  mazmuni,  ijtimoiy  takror  ishlab 

---

273 

chiqarishdagi  roli,  ishlab  chiqarish  tarmoqlari  va  faoliyat  turlari,  ijtimoiy 

mo’ljallanganligi  bo’yicha  va  ma’lum  maqsadlariga  ko’ra  alohida  guruhlarga 

ajratilishi mumkin. 

Iqtisodiy mazmuniga ko’ra davlat byudjetining xara-jatlari kapital va joriy 

xarajatlarga bo’linadi. 

Davlat byudjetiningkapital xarajatlari innovatsion va investitsion faoliyatga 

yo’naltirilgan xarajatlardir. Bu xarajatlarning tarkibiga: 

a) tasdiqlangan  investitsion  dasturga  muvofiq  harakatdagi  yoki  yangidan 

tashkil  etilayotgan  yuridik  shaxslarga  investitsiyalar  uchun  mo’ljallangan 

xarajatlar; 

b) yuridik shaxslarga investitsion maqsadlar uchun davlat byudjeti kreditlari 

sifatida beriladigan mablag’lar; 

c) kengaytirilgan  takror  ishlab  chiqarish  bilan  bog’liq  bo’lgan  kapital 

ta’mirlashni  amalga  oshirish  xarajatlari  va  shu  bilan  bog’liq  bo’lgan  boshqa 

xarajatlar; 

d) amalga oshirilishi davlat mulkiga tegishli bo’lgan mulk miqdorini oshirish 

yoki uni yangidan yaratishga olib keladigan xarajatlar; 

e) davlat byudjeti xarajatlarining iqtisodiy turkumlanishiga muvofiq davlat 

byudjetiningkapital xarajatlari tarkibiga kiritiladigan boshqa xarajatlar. 

Davlat  byudjetining  kapital  xarajatlari  tarkibida  Taraqqiyot  byudjeti 

shakllantirilishi mumkin. 

Davlat hokimiyat organlari, mahalliy o’zini o’zi boshqarish idoralari, davlat 

byudjeti  tashkilotlarining  joriy  faoliyatini  ta’minlashga  yo’naltirilgan  davlat 

byudjeti  xara-jatlari,  boshqa  byudjetlar  va  iqtisodiyotning  alohida  tarmoqlariga 

dotatsiya,  subsidiya  va  subventsiya  shaklida  ko’rsatiladigan,  davlat  tomonidan 

qo’llab-quvvatlash bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar va davlat byudjeti xarajatlarining 

turkumlanishiga  muvofiq  kapital  xarajatlarning  tarkibiga  kiritilmagan  boshqa 

xarajatlar davlat byudjetining joriy xarajatlari deyiladi. 

Takror  ishlab  chiqarishdagi  roliga  ko’ra  davlat  byud-jetining  xarajatlari 

iqtisodiyotga  qilinadigan  xarajatlar  va  ijtimoiy  soha  hamda  aholini  ijtimoiy 

qo’llab-quvvatlash  xarajatlariga  bo’linadi.  Bu  xarajatlarga,  dastlab,  davlat 

korxonalari  va  davlat  ulushi  bor  bo’lgan  korxonalarning  ustav  kapitalini 

shakllantirish,  ularni  yanada  kengaytirish  va  rivojlantirish,  davlat  moddiy 

zaxiralarini yaratish xarajatlari kiradi.  

Davlat byudjetiningijtimoiy soha hamda aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash 

xarajatlari ham ijtimoiy jihatdan zarur bo’lgan xarajatlardir. Bu xarajatlar iste’mol 

fondlarini  shakllantirish  bilan  bog’liq.  Ularning  bir  qismi  jamiyat  a’zolarining 

shaxsiy,    boshqa  bir  qismi  esa  butun  jamiyatning  ehtiyojlarini  qondirishga 

mo’ljallangan. Bunda davlat byudjetining xarajatlari ijtimoiy iste’mol fondlarini 

(mamlakatning  mudofaa  fondi,  ilmiy  tadqiqotlar  fondi  va  boshqalar) 

shakllantirishni  to’liq,  shaxsiy  iste’mol  fondlarini  esa  qisman  (markazlash-

---

274 

tirilmagan moliyaviy resurslar bilan birgalikda) ta’minlaydi. Shu bilan birgalikda, 

davlat  byudjeti  mablag’larining  katta  qismidan  shaxsiy  iste’mol  fondlarining 

ijtimoiy iste’mol fondlariga (maorif, sog’liqni saqlash, madaniyat va sport, fan, 

ijtimoiy sug’urta va ijtimoiy ta’minot, aholi uchun ijtimoiy ahamiyat kasb etgan 

xizmatlar bahosi o’rtasidagi farqlarni qoplash, ko’p bolali va kam ta’minlangan 

oilalarga nafaqalar fondlari va boshqalar) tegishli bo’lgan qismini shakllantirishda 

keng foydalaniladi. 

Davlat byudjeti xarajatlarining tarmoq belgisi bo’yicha guruhlarga ajratishga 

asos qilib milliy iqtisodiyotning umume’tirof etilgan tarmoqlarga bo’linishi qabul 

qilingan.  Shunga  muvofiq  ravishda  davlat  byudjeti  xarajatlari  sanoat,  qishloq 

xo’jaligi, qurilish, transport, aloqa, maorif, sog’liqni saqlash, madaniyat va sport, 

fan,  ijtimoiy  sug’urta  va  ijtimoiy  ta’minot,  davlat  boshqaruvi,  mudofaa    va  h.k. 

xarajatlariga bo’linishi mumkin.  

 Davlat  byudjeti  xarajatlari  milliy  iqtisodiyot  (xo’jalik)  tarmoqlarining  pul 

fondlarini shakllantirishda mustahkam moliyaviy asosni yaratish bilan birgalikda,  

xarajatlarning  tarmoqlararo  bo’linishi  moliyaviy  resurslarni  taqsimlashdagi 

nisbatlarini  aniqlashga  ham  imkon  beradi,  milliy  xo’jalikning  tarmoq  tarkibiy 

tuzilishini  kerakli  yo’nalishga  o’zgartiradi.  Masalan,  hozirgi  paytda 

mamlakatimizda yaratilgan milliy daromadning hajmi davlat byudjeti mablag’-

larining    katta  qismini  ijtimoiy  soha  va  aholini  bevosita  ijtimoiy  qo’llab-

quvvatlashga 

yo’naltirish  imkonini  bera-yapti.  Bir  vaqtning  o’zida 

iqtisodiyotning  ustuvor  tarmoq-larini  (mashinasozlik,  qishloq  xo’jaligi, 

elektroenergetika va boshqalar) keng ko’lamlarda byudjetdan  moliyalashti-rilishi 

ham ta’minlanmoqda. 

Ijtimoiy  yo’nalishi  bo’yicha  davlat  byudjeti  xarajatlarining  iqtisodiy 

guruhlarga  ajratilishi  davlatning  toifasi  va  u    tomonidan  bajarilayotgan 

funksiyalarni o’zida aks ettiradi. Ana shunga muvofiq davlat byudjetining barcha 

xarajatlarini quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin: 

  ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy-qo’llab-quvvatlash xarajatlari; 

  milliy xo’jalikka (iqtisodiyotga)  xarajatlar; 

  mudofaa xarajatlari; 

  boshqaruv xarajatlari. 

Ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash xarajatlari o’z tarkibiga 

maorif, sog’liqni saqlash, madaniyat, sport, fan, ijtimoiy ta’minot, aholi uchun 

ijtimoiy ahamiyat kasb etgan xizmatlar baholaridagi farqlarni byudjetdan qoplash 

va oilalarga ijtimoiy nafaqalarni oladi. Davlatning ijtimoiy funksiyasini o’zida aks 

ettirib, bu guruhdagi davlat byudjetiningxarajatlari xalq ta’limi tizimini rivojlantirish 

va  takomillashtirishga,  fan  va  madaniyatni  moliyalashtirishga,  aholining  tibbiy 

---

275 

xizmatga bo’lgan talabini  qondirishga,  ijtimoiy  sug’urta  va  ijtimoiy  ta’minotni 

amalga oshirishga  keng yo’l ochib beradi. 

Iqtisodiyotga  byudjetdan  xarajat  qilinishi  davlatning  xo’jalik  yurituvchi 

asosiy  subyektlardan  biri  ekanligidan  darak  beradi.  Aynan  bu  xarajatlar  keng 

miqyoslarda  yangi  sanoat  korxonalarini  qurish,  zamonaviy  industriya  asosida 

qishloq  xo’jaligida  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish,  transport,  aloqa  va 

iqtisodiyotning  boshqa  tarmoqlarini  texnika  vositalari  bilan  qayta  ta’minlashga 

imkon  yaratadi.  Shuning  uchun  ham  davlat  byudjetining  bu  xarajatlari  orasida 

iqtisodiyot va markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalash-tirish xarajatlari alohida 

o’rin egallaydi. 

Davlat  byudjetining  mudofaa  xarajatlari  ham  davlatning  funksiyalaridan  kelib 

chiqadi. Ular har bir davlatning o’z mudofaa qobiliyatini mustahkamlashi zarurligi bilan 

bog’liq-dir. Qurolli Kuchlarning barcha turlari davlat byudjeti mablag’lari hisobidan 

moliyalashtiriladi. 

Boshqaruv  shaklidagi  faoliyat  turining  davlat  tomonidan  amalga  oshirilishi, 

uning xo’jalik-tashkilotchilik funksiyasi davlat byudjetidan boshqaruv xarajatlari 

deb  nomlangan  alohida  xarajatlar  ajratilishini  taqozo  etadi.  Boshqaruv  (davlat 

hokimiyati  organlari,  sud  va  prokuratura  fuqaro-larning  o’zini-o’zi  boshqaruv 

organlari)  xarajatlari  davlat  organlari  faoliyatining  moliyaviy  asosini  tashkil  etib, 

jamiyat hayotining barcha sohalariga rahbarlik qilishga  imkon yaratadi. 

Davlat  byudjetining  barcha  xarajatlari  yuqoridagi  to’rtta  guruhdan  qaysi 

biriga kirishidan qat’iy nazar, ular o’zlarining aniq maqsadlarga mo’ljallanganligi 

bo’yicha  ham  bir  necha  qismlarga  bo’linadi.  Bu  qismlar  davlat  byudjeti 

xarajatlarining  aniq  turlaridan  tarkib  topadi.  Kapital  qo’yilmalar,  dotatsiyalar, 

subventsiyalar,  subsidiyalar,  davlat  byudjeti  ssudalari,  ish  haqi,  ovqatlanish 

xarajatlari,  kapital  va  joriy  remont,  kantselyariya  va  xo’jalik  xarajatlarini  davlat 

byudjeti  xarajatlarining  aniq  turlari  sifatida  ko’rsatish  mumkin.  Davlat  byudjeti 

xarajatlarining ma’lum aniq maqsadlarga mo’ljallanganligi bo’yicha turkumlanishi 

davlat  byudjeti  mablag’la-ridan  oqilona  foydalanishga  sharoit  yaratadi,  davlat 

byudjeti  mablag’laridan  foydalanish  ustidan  samarali  va  ta’sirchan  moliyaviy 

nazoratni amalga oshirishning zaruriy asosi hisoblanadi. 

Davlat  byudjetini  iqtisodiy  nuqtai  nazardan  turkumlarga  ajratish  bilan  birga 

xarajatlarning tashkiliy jihatidan ham guruhlarga ajratish mumkin. Buning asosida 

yuqori  tashkilotlar  (vazirliklar,  uyushmalar,  assotsiatsiyalar,  birlashmalar, 

kontsernlar,  korxonalar),  davlat  byudjeti  xarajatlari  va  hududiy  belgilar  yotishi 

mumkin. Davlat byudjeti xarajatlarining yuqori tashkilotlar bo’yicha guruhlanishi 

davlat byudjeti mablag’larini aniq oluvchilarni ko’rsatadi va ular tarmoq ichida pul 

fondlarini shakl-lantirishda mas’ul bo’lib, ajratilgan davlat byudjeti mablag’-laridan 

o’z vaqtida, samarali va qonuniy foydalanish ustidan javobgardirlar. 

---

276 

Davlat  byudjeti  xarajatlarini  hududiy  belgiga  mos  holda  bo’linishi  ular 

markazlashuvining  turli  darajalarini  o’zida  aks  ettiradi.  Shu  munosabat  bilan, 

davlat  boshqaruvi  darajasiga  ko’ra,  O‘zbekiston  Respublikasi  davlat  byudjetining 

xarajatlari respublika va mahalliy byudjetlarning xarajatlaridan tarkib topadi. 

Davlat byudjetining xarajat qismi quyidagilardan iborat

70

: 

  ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash xarajatlari; 

  nodavlat  notijorat  tashkilotlarini  va  fuqarolik  jamiyatining  boshqa 

institutlarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash xarajatlari; 

  iqtisodiyot xarajatlari; 

  markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalashtirish xarajatlari; 

  davlat  hokimiyati  va  boshqaruvi  organlarini,  adliya  va  prokuratura 

organlarini saqlab turish xarajatlari; 

  sudlarni saqlab turish xarajatlari; 

  fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarini saqlab turish xarajatlari; 

  boshqa xarajatlar. 

Davlat  byudjetining  xarajat  qismi  tarkibida  O‘zbekiston  Respublikasi 

Vazirlar 

Mahkamasining, 

Qoraqalpo-g’iston 

Respublikasi 

respublika 

byudjetining, viloyatlar viloyat byudjetlarining va Toshkent shahri shahar byudje-

tining tumanlar va shaharlar byudjetlarining zaxira jamg’armalari hisobga olinadi. 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  davlat  byudjetining  xarajatlari  uning 

daromadlari  bilan  uzviy  bog’langandir.  Bunday  o’zaro  bog’liqlik  xarajatlarning 

miqdoriy jihatdan daromadlarga muvofiq kelishi va ularning bir-biriga o’zaro ta’sir 

ko’rsatishi  orqali  ifodalanadi.  Bir  tomondan,  aksariyat  hollarda,  davlat  byudjeti 

xarajatlarining hajmi davlat byudjeti daromadlarining hajmi bilan cheklanadi. O‘z 

navbatida,  davlat  byudjeti  daromadlarining  hajmi  esa  davlatning  iqtisodiy 

imkoniyatlari  bilan  aniqlanadi.  Shuning  uchun  ham  bu  yerda  davlat  byudjeti 

xarajatlarining  shunday  hajmini  va  milliy  xo’ja-likda  pul  fondlarini 

shakllantirishda  davlat  byudjeti  mablag’-laridan  foydalanishning  shunday 

muddatlarini o’rnatish kerakki, ular minimal xarajatlar  qilib  maksimal  samaraga 

erishish  orqali  davlat  oldidagi  ijtimoiy-iqtisodiy  vazifalarni  muvaffaqiyatli 

bajarilishini  ta’minlasin.  Boshqa  tomondan  esa,  ishlab  chiqarishning  o’sishiga 

ijobiy ta’sir qilish, ilmiy-texnika taraqqiyotini tezlashtirish va milliy xo’jalikdagi 

proportsiyalarni  optimallashtirish  orqali  davlat  byudjetining  xarajatlari  uning 

daromadlari darajasining ortishiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. 

Davlat byudjeti xarajatlari hajmining yildan-yilga ortib borishi ularni milliy 

xo’jalikning  samaradorligi  nuqtai  nazaridan  baholashni  dolzarb  muammoga 

aylantirib  qo’yadi.  Bunda  milliy  xo’jalikning  yakuniy  natijasini  baholab,  faqat 

unga tegishli bo’lgan daromadlarning qo’shimcha ravishda o’sganligiga e’tibor 

                                                           

70

 “O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti kodeksi”ning

 

69- moddasi. -T.: “Adolat”, 2014 y. 9-b.

 

 

---

277 

berish  bilan  cheklanish  maqsadga  muvofiq  emas.  Bunda,  bir  vaqtning  o’zida, 

jamiyatning ijtimoiy taraqqiyot darajasi, ijtimoiy muam-molarning qay darajada 

hal etilganligi ham nazardan chetda qolmasligi kerak. Albatta, milliy xo’jalikning 

yakuniy natijasi davlat byudjeti xarajatlarining umumiy hajmiga, ularning tarkibiy 

tuzilishiga,  davlat  byudjeti  mablag’laridan  to’g’ri,  tejamli  va  samarali 

foydalanishga bevosita bog’liq. Shuning uchun ham hozirgi sharoitda davlat byudjeti 

xarajatlarining  ilmiy  asoslangan  holda  rejalashtirilishiga,  davlat  byudjeti 

mablag’laridan foydalanish ustidan o’rnatilgan moliyaviy nazorat tizimiga alohida 

e’tibor berish lozim. 

Milliy  xo’jalikni  moliyaviy  tartibga  solishning  muhim  vositalaridan  biri  ham 

davlat  byudjetining  xarajat-laridir.  Moliyaviy  tartibga  solish  deyilganda,  milliy 

xo’jalikdagi  oqilona  nisbat  (proportsiya)larni  ta’minlash  maqsadida  davlat 

byudjeti  mablag’larini  tarmoqlar  va  hududlar  bo’yicha  taqsimlash  va  qayta 

taqsimlashning  shakllari  va  metodlari  majmui  tushuniladi.  Milliy  xo’jalikni 

moliyaviy  tartibga  solishning  obyektiv  zarurligi  katta  o’zgaruvchanlik  bilan 

xarakterlanadigan, uning murakkab organizmi turli qismlarida moliyaviy resurslarni 

jamg’arish sur’atlarining turlichaligi bilan izohlanadi. Davlat byudjeti resurslarini 

sarf  qilish  orqali  davlat  pul  mablag’larini  taqsimlashda  vujudga  kelgan 

proportsiyalarni  o’zgartirishi  va  buning  oqibatida    ba’zi  bir  tarmoqlarning 

(hududlarning)  rivojlanishini  tezlashtirishi  va  boshqalarining  rivojla-nishini 

rag’batlantirmasdan, milliy xo’jalikning rivojla-nishini tartibga solishi mumkin. 

Davlat  byudjeti  mablag’larining  katta  qismini  muhim  ishlab  chiqarish-hududiy 

komplekslarni  rivojlantirishga  sarflash  sekin-astalik  bilan  chuqur  sifat 

o’zgarishlarining  sodir  bo’lishiga  –  ijtimoiy  ishlab  chiqarish  tarkibiy 

tuzilmasining o’zgarishiga olib keladi. 

Mamlakat  iqtisodiyotini  moliyaviy  jihatdan  tartibga  solish  davlat  byudjeti 

daromadlarini rejalashtirish va byudjetdan moliyalashtirish jarayonlari davomida 

amalga  oshiriladi.  Rejalashtirish  jarayonining  o’zidayoq  davlat  byudjeti 

xarajatlarining  umumiy  hajmi  gorizontaliga  (tarmoq,  vazirlik  va  maqsadli 

yo’nalishlarga) va vertikaliga (boshqaruvning turli darajalariga muvofiq ravishda) 

taqsimlanib,  iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlar-ning sodir bo’lishi uchun tegishli 

sharoit  yaratiladi.  Byudjetdan  moliyalashtirish  jarayonida  esa  davlat  o’zining 

ixtiyoriga kelib tushayotgan pul mablag’larini rejalashtirilgan tadbirlar doirasida 

va  undan  tashqarida  keng  xarajat  qilish  imkoniga  ega  bo’ladi.  Mablag’larni 

konkret  taqsim-lovchilarga  davlat  byudjeti  kreditlarini  ochish,  davlat  byudjeti 

mablag’-larini  berish  va  ulardan  samarali  foydalanishni  nazorat  qilib,  moliya 

organlari  iqtisodiyotning  rivojlanishi  ustidan  kuzatuv  olib  boradilar  va  zarur 

holatlarda  taqsimlanayotgan  davlat  byudjeti  mablag’larining  proportsiyalarini 

o’zgartiradilar. 

---

278 

Daromadlarni  davlat  byudjetidagi  xarajatlarning  aniq  turlari  va  yo’nalishlari 

bo’yicha    biriktirilishi  prinsipi  bo’lmaganligi  uchun  bu  yerda  davlat  byudjeti 

resurslarini  keng  miqyosda  o’tkazish  va  shunga  muvofiq  ravishda  davlatning 

ixtiyoriga  kelib  tushuvchi  pul  mablag’laridan    har  qanday  zarur  yo’nalishlarda 

foydalanilishi  mumkin. 

Davlat  byudjeti  xarajatlarining  tarkibi  va  uning  tuzilmasi  davlatning 

tabiatiga,  u  tomonidan  bajarilayotgan  funksiyalarga,  milliy  xo’jalikning 

ehtiyojlariga bog’liq hamda davlat byudjeti mexanizmi orqali ishlab chiqarish va 

iste’molning  ba’zi  bir  omillariga  davlatning  ta’sirchanligini  ta’minlash  kabilar 

bilan belgilanadi. 

Davlat byudjetining xarajatlaridan foydalanish byud-jetdan moliyalashtirish 

orqali  amalga  oshiriladi.  Shu  munosabat  bilan,  byudjetdan  moliyalashtirish 

deyilganda rejada ko’zda tutilgan tadbirlarni amalga oshirish uchun subyektlarga 

byudjetdan mablag’larni taqdim etish tizimi tushuniladi. U pul mablag’larini taqdim 

etishning  o’ziga  xos  bo’lgan  shakl  va  metodlari  bilan  xarakterlanadi  hamda 

ma’lum  bir  prinsiplarga  tayanadi.  Byudjetdan  moliya-lashtirishning  prinsiplari, 

shakllari va metodlari bu tizimning tarkibiy elementlari bo’lib hisoblanadi va uning 

amal qilish natijalariga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Muhim ijtimoiy-iqtisodiy vazifalar 

hal  etilayotgan  paytda  byudjetdan  oqilona  va  samarali  moliyalashtirish  tizimining 

ahamiyati yanada ortadi. 

Byudjetdan  moliyalashtirishning  oqilona  tizimini  tashkil  etishda,  eng  avvalo, 

moliyalashtirish  prinsiplari  muhim  rol  o’ynaydi.  Hozirgi  amaliyotda 

foydalanilayotgan  byudjetdan  moliyalashtirishning  prinsiplarini  umumiy  va 

xususiy  guruhlarga  bo’lish  mumkin.  Umumiy  prinsiplar  byudjetdan  mablag’ 

oladigan  barcha  subyektlarning  faoliyatiga  tegish-lidir.  Xususiy  prinsiplar  esa  

subyektlar  faoliyatining  tashkil  etilishiga  bog’liq  ravishda  davlat  byudjeti 

mablag’larining taqdim etilish tartibini belgilab beradi. 

Byudjetdan  moliyalashtirishning  umumiy  prinsiplari  quyidagilardan  iborat 

bo’lishi mumkin: 

  minimum xarajatlardan maksimum samara olish; 

  davlat byudjeti mablag’laridan foydalanishning maqsadli xarakterdaligi; 

  ko’zda  tutilgan  rejalarning  bajarilishi  va  oldin  berilgan  mablag’lardan 

foydalanilganligini inobatga olgan holda davlat byudjeti mablag’larini taqdim etish. 

Byudjetdan moliyalashtirish amaliyotida umumiy tamo-yillar bilan birgalikda 

xususiy prinsiplardan ham foydalaniladi. Ularning tarkibiga quyidagilar kiradi: 

  davlat  byudjeti  mablag’larini  faqat  ishlab  chiqarishni  kengay-tirish 

xarajatlariga ajratish; 

  davlat  byudjeti  mablag’larining  miqdorini  aniqlashda  “qoldiq” 

yondashuvidan foydalanish;  

---

279 

  byudjetdan  moliyalashtirish  rejalashtirilayotgan  xarajatlardan  kredit 

metodini ta’minlash bilan birgalikda foydalanish; 

  korxonalarning  moliyaviy  holatini  byudjetli  tartibga  solish    prinsipi  va 

boshqalar. 

Amaliyotda 

byudjetdan 

moliyalashtirishning 

turli 

shakllaridan 

foydalaniladi. Smetali moliyalashtirish, dota-tsiya, subventsiya, subsidiya, davlat 

byudjeti  ssudalari,  baholardagi  farqni  qoplash  va  boshqalar  byudjetdan 

moliyalashtirishning shakllaridir.