H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

6.3.  Xorijiy  investitsiya  eksportchilari  va  importchilari
70-yiUarda boshlangan va tobora kengayib borayotgan kapitallar 
bozorining  baynalmilallashuv  jarayoni  bozor  iqtisodiyotiga  ega 
mamlakatlar  o‘rtasidagi kapital  oqimi hajmining  ortib borishi bi­
lan  ajralib  turadi.  Xalqaro  kapitallar  oqimi ishlab  chiqarish отИ - 
laridan birining harakatidir.  Bunda alohida tovar va xizmatlar boshqa 
mamlakatlardagi ishlab chiqarishnmg iqtisodiy alzalligi tufayh o‘sha 
tomonga oqib o ‘tadi.  Bu haqda bevosita va portfeHi investitsiyalar 
hajmining umumiy o‘sishi, qisqa va uzoq muddatli kreditlar hajmi­
ning  ortishi,  yevrovaluta  bozorlaridagi  operatsiyalar  miqyosioing 
oshib borishi va boshqalar darak beradi.
Xalqaro kapitallar migratsiyasi xalqaro iqtisodiy munosabatlarda 
yetakchi o‘rinlardan birini egallar ekan, u o‘z navbatida jahon xo‘jaligi 
rivojjga  sezilarli  ta ’sir  o‘tkazadi.  Bu  ta’sir,  awalambor,  kapitallar 
migratsiyasi jahon iqtisodiyotiniug o‘sish sur’atlarida o‘z aksini topa- 
d i Kapital ishlab chiqarishning qulay investitsiya muliiti mayjud so- 
halarini  izlab,  chegaralarni  kesib  o‘tadi.  Xalqaro  investitsiyalar 
ko‘pchilikretsipiyent mamlakatlar  uchun ishlab chiqarishdagi kapi­
tal yetishmasHgi muammosini hal etish, investitsiya salohiyatini oshi­
rish va iqtisodiy o‘sish sur’atlarini tezlatish imkonini beradi.
Kapitalning chetga chiqishi xalqaro mehnat taqsiniotining chu­
qurlashuvi va rivojlanishining eng muhim shartlaridan bin hisobla­
nadi.  Mamlakatlararo kapitaUar harakati ular o'rtasidagi iqtisodiy 
aloqalar va hamkorhkni miistahkamlaydi, ishlab chiqarishning xalqa­
ro i?rtisoslashuviva kooperatsiyalaslravini chuqurlashtiradi.
9 - 3 8  
129

---

Xalqaro kapitallar migratsiyasi jahon savdosi rivojini rag‘batlan- 
tirar  ekan,  u  mamlakatlar  o‘rtasidagi  o‘zaro  tovar  ayirboshlash 
hajmini oshiradi, jwmladan, xalqaro korporatsiyalar filiallari o'rtasi- 
dagi  oraliq mahsulotlar  ayirboshlanishini  tezlashtiradi.  Moliyaviy 
bozorkrning o‘zaro integratsiyalashiiv va baynalmilallashuv sharoiti- 
da kapitalning xalqaro takroriy ishlab chiqarMishi ta’minlanadi hamda 
xalqaro  iqtisodiy  aloqalar  mexanizmining  samaradorligi  oshadi 
Boshqa tomondan esa nazorat qilinmaydigan kapitallar oqimi mam­
lakat tolov balansi muvozanatiuiug buzilishiga va valuta kursining 
sezilarli darajada lebranishiga olib keladi.
Deyarli barcha mamlakatlar amalda investitsiyalarning ham eks- 
portchisi,  ham  importchisi  hisoblanadi  (chunki,  BXIlar  asosan 
TMK orqaH amalga oshiriladi) yoki investitsiyalarni yetkazib beruv- 
chi (qayerda TMK bosh boshqaruv bo'limijoykshgan bo‘ka) hamda 
qabul  qHuvchi  (TMK  o‘z  shahobchalari,  bo‘limlariga  ega  bo‘lsa, 
ular BXIlar asosida harakat qHadi)  sifatida ishtkok etadi.
BXIlarning  dunyo  mamlakatlari  o ‘rtasida  taqsimlanishiai  xo­
rijiy kapitalni jalb qMuvchi -  importchi va kapitahii chetga chiqaruvchi
— eksporlchi mamlakatlarga bo‘lib tahlil qilish maqsadga muvofiqdir. 
XX asming 90-yillarida rivojlangan mamlakatlar BXllaming asosiy 
eksportchilari va importchilari bo‘ldi.  Ular hissasiga jam i BXIning 
uchdan ikki qismi to ‘g‘ri kelardi.