100512
'.9С5У1'Л
т ' -
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
H.H. IMOMOV
INVESTITSIYALARNI
TASHKIL ETISH VA
MOLIYALASHTIRISH
0 ‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi
tomonidan oMy o‘quv yurtlarining iqtisodiy ta’lim yo‘naJishlari
talabalari uchun o'quv qo'llanma sifatida
tavsiya etilgan
Toshkent
«IQTISOD-MOLIYA^.
2010
___
65.9(5У)-56
Taqrizchilar:
i.f.n., prof. Shamsvtdinov F.SH.;
i.f.n., dots. Raxmonov Q. R.
Imomov H.H.
148
Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish: oliy
o‘quv yurtlarining iqtisodiy ta‘lim yo'nalishi talabalari uchun
o‘quv qo'llanma / H.H.Imomov. O'zbekiston Respublikasi oliy
va o'rta maxsus ta’lim vazirligi, Toshkent Davlat Iqtisodiyot
universiteti. -Т .: IQTISOD-MOLIYA, 2010. - 188 b.
Mas ’ul muharrir:
dots. Tuxliyev B.K.
Mazkur o‘quv qo'llanma investitsiyalarni tashkil etish va moliyalash
tirish borasida olinadigan bihmlarni yanada chuqudashtuish maqsadida yozil
gan. 0 ‘quv qo‘llanmada iavestitsiyalarning mohiyati, iqtisodiy ahamiyati,
mahaUiy va xorijiy investitsiyalarni jalb etish va mohyaiashtirish manbalari
va investitsiya muhiti kabi masalalar yoritdgan.
0 ‘quv qo'llanma 5340600 — «Mohya» ta’lim yo‘iialishi va boshqa iqti
sodiy ta’lim yo‘nalishlari bo'yicha ta’lim olayotgan takbalar hamda inves
titsiya jarayoni, investitsiya faoUyati va iavestitsiya muhiti bilan qiziquvchi
barcha kitobxonlar uchun mo'ljallangan.
BBK 65.9(5У)-56
ISBN 978-9943-13-163-7
© «IQTISOD-MOLIYA», 2010
Mamlakatimizda qulay investitsion muhit yaratihshi respublikamizda
investitsiya faohyatini rivojlantirish va amalga oshirishning muhim asos-
laridan biri bo‘lib kelayotganhgiga sabab bo‘hnoqda. Biroq, hozirda bu
soha rivojiga g‘ov bo'hb turgan muammolarning mavjudUgi, unda erkin-
lashtirBh jarayonmi izchillik bilan o‘tkazish hamda demokratik tarzda
yanada ehuqurlashtirish zaruratini keltirib chiqarmoqda. Shu o‘rinda,
Prezident LA. Karimovning «Bugungi kunning eng dolzarb muammosi
- bu 2008-yilda boshlangan jahon moliyaviy inqirozi, uning ta’siri va
salbiy oqibatlari,
5
Tizaga kelayotgan vaziyatdan chiqish yo‘llarini izlash-
dan iborat\ -deya bildirgan fikrlarini ta’kidlash lozim. Ushbu masala-
laming keng tahlih hamda ulami yanada chuqurroq hal etish borasida
Prezidentimiz I. A BCarmiovshu yihung 29-yanvarida 0 ‘zbekiston Res
publikasi Vazirlar Mahkamasinmg 2009-yilnuig asosiy yakunlari va 2010-
yilda 0 ‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim us
tuvor yo‘naUshIariga bag‘ishlangan majUsida ma’ruza
qildi.
Unda 2009-
2012-ymarga mo'ljallangan inqiiozga qarshi choralar dasturini, unda
ko'zda tutilgan ijtimoiy-iqtisodiy sohani izchU rivojlantirishni, barqaror-
likni ta’minlash bo'yicha kompleks chora-ladbirlarni amalga oshirish
masalalariga alohida e’tibor berish zarurUgini qayd etdi^.
Amaldagi islohotlarni amalga oshirish negizida mvestitsiyalarni tashkil
etish va uning moUyaviy asoslari hamda ta’minoti masalasi o'ta muhim
ahamiyat kasb etadi, Davlat hozirgi sharoitda ushbu jarayormi rivojlan
tirishga qaratilgan qator muliim chora-tadbirlarni muntazam amalga
oshirib kehnoqda, xususan, investitsiya faohyatini huquqiy asoslari ishlab
chiqildi. Xorijdan jalb qiUnadigan investorlar uchun turU kafolatlar
beruvchi qomm va me’yoriy hujjatlar yaratildi va ular bozor iqtiso
diyoti rivojlana borishi ЬДап takomillashtiriUb borilmoqda.
Iqtisodiyotda tarkibiy o'zgarishlar investitsiya faoUyatiga yangicha
yondashishni taqozo etmoqda. Bunday yondashuv quyidagi qoidalar
dan keUb chiqadi:
So‘zboshi
‘ Karimov LA JahoH moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O'zbekiston sharoitida uni
bartaraf etishning yo‘llari va choralari. — T,: 0 ‘zbekiston, 2009. 4-b.
^ Karimov I.A Asosiy vazifamiz - Vatanimiz taraqqiyoti va .xalqimiz farovon-
ligini yanada yuksaltirishdir —Toshkent, “O'zbekiston”, 2010. 34-b.
- investitsiya jarayonini faollashtirish;
- investitsiya resurslarini iqtisodiy taraqqiyotning ustuvor sohaiariga
yo'naltirish;
- investitsiya jarayoniga korxonalar, tashkilotlar, ahohjamg‘armalarini
to'laroq jalb etish va undan respublikaning ijtimoiy-iqtisodiy muam-
molarini hal qihshda foydalanish;
- chet el kapitaUning kirib kelishi uchun qulay investitsiya muhitini
yaratish.
Investitsiya dasturlarini moliyalashtirish imkoniyatlari markazlash
gan manbalarning chegaralanganhgi uchun kapital mablag'lardan foy
dalanish yo‘nalishiga jiddiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Budjet hisobidan bi
rinchi navbatda ijtimoiy sohani mohyaiashtirish uchun foydalanilmoq-
da. Ishlab chiqarishni rivojlantirish awalo, korxona va tashkhotlarning
o‘z vositalarini safarbar qilish va bank krediti hisobiga amalga oshiril-
moqda. Investitsiyalarni jalb qihsh va mohyaiashtirish ancha murakkab
jarayon hisoblanadi. Xalqaro va milhy darajada investitsiyalarni jalb qi
lish va mohyalashtirishda yetarli tajribalar mavjud. Bu masalada boy tajri
baga ega bo‘lgan Jahon banki hivestitsiyaviy faohyat ohb borishda se
zilarh natijalaiga erishgan.
Ma’lumki, investitsiyalash jarayonini amalga oshirishda moliya ti
zimi muhhn o‘rin egallaydi. Moliyaviy tizim zamonaviy bozor iqtiso
diyotida asosiy xizmatlar majmuini tashkil qiladi. Jahonning ko'pgina
mamlakatlarida mohyaviy tizimlar tadbirkorlar bhan ishlashning aso
siy va barqaror vositasi sifatida tan ohngan. Bu ishlab chiqarish ixtisos-
lashuvining tez sur’atlarda rivojlanishiga imkon yaratdi. Boshqa tomon
dan mohyaviy aktivlammg, tezda pulga aylanishi va tavakkalchilik xusu
siyatlari bhan mohyaviy shakldagi jamg'arma hajmini ko'paytirishga
imkon beradi.
Investitsiya qo'yilmasining alternativ yo'nalishini baholash qarz-
dorlarning monitoring faohyatini amalga oshirish orqah resurslardan
foydalanish samaradorhgini ko'taradi. Mohyaviy dastaklardan foydala
nish orqah xo'jalik obyektlari tavakkalchihk qilishga va jamg'arma to'plash
hnkoniyatiga ega bo'ladilar. Shimday qihb, barqaror va sog'lom mohyaviy
tizimning rivojlanishi investitsiyalashning ichki imkoniyatlarini kengay-
tiradi va iqtisodiy o'sishni ta’minlaydi. Mohyaviy tizim asoslari huquq,
hisob yuritish va mohyaviy muassasalarga og'ir yuk tushmaydigan soliq
tizimlarini shakUanthish orqah Ьафо qUinadi. Investitsiyani mohyalash-
thish asosan mamlakatdagi iqtisodiy siyosat, qonimchilik, investitsiyani
jalb qUish infratuzUmasining rivoji, darajasi va mamlakatning iqtisodiy
ahvohga bog'Uq bo'ladi.
Investitsiya faoliyatining rivoji uchun mazkur omillami ilmiy tahlil
qilish lozim bo'ladi. Bu tahlil mablag'lar yo‘naUshining eng maqbul
usulini tanlash va kelajakda har bir hududga mos keladigan investitsiya
siyosatini belgilash imkoniyatini beradi. Iqtisodiy o‘sishga erishishda
nafaqat investitsiya hajmini ko'paytirish, balki ular yo'nalishlari va tu-
zilmalarini to‘g‘ri tanlash liam muhim ahamiyat kasb etadi Investitsiya
lash uchun shunday ishlab chiqarish turlari va korxonalar tanlash lo-
zimki. ular tezda o'zini qoplab, yuqori darajada iqtisodiy va texnologik
samara bera olishlari kerak
Iqtisodiyotni erkinlashtirish bosqichida iqtisodiy o‘sishni jadallash-
tirish uchun investitsiya hajmini kesMn ko‘paytirish lozim bo'ladi. Hoziigi
bosqichda mablag'lar yetishmovchUigini hisobga olib, nodavlat inves
titsiya manbalarini topish va har tomonlama qo'Uab-quwatlash т а д»гяг|£я
muvofiq bo'ladi. *
Investitsiya faohyatini samaraU tashldl etish va moUyalashtirishda
haU hal qiluiishi zarur bo'lgan qator vazifalar borki, ular mavjud
qonun va me’yoriy hujjatlardan to'g'ri foydalanadigan va umuman m-
vestitsiyalardan samaraU foydalanish bo'yicha kadrlami tayyorlash ular
malakasini muntazam oshirishni talab qUmoqda.
Mazkur qo'Uanma investitsiyalami tashldl etish va moliyalashtirisli
borasida olinadigan biUmlami yanada ehuqurlashtirish maqsadida tay-
yorlandi. Ushbu o'quv qo'Uanmada investitsiyalar, uni tashldl etish va
mohyalashtirishning iqtisodiy ahamiyati yoritilgan; Investitsiya faoUyati
obyektlari, subyektlari va investitsiya faoUyati yo'nalishlari; Investitsiya
faoUyatini mohyaiashtirish va davlat tomonidan tartibga sohsh; Inves
titsiyalarni tashkil etish va moUyalashtirishda investitsiya institutlarining
roU; Investitsiya muhiti; Xorijiy investitsiyalami jalb etish va moUya-
lashtirish; Iqtisodiy tizimda kapital qo'yUmalaming mohiyati va mohya
viy manbalari; Kapital qo'yUmalami uzoq muddatga kreditlash; Iqti
sodiyotda Uzing kreditlaridan foydalanish kabi masalalar yoritilgan.
O'quv qo'Uanma ohy ta’linining iqtisodiy mutaxassisliklar yo'na-
Ushi bo'yicha ta’Um olayotgan talabalar hamda investitsiya jarayoni,
investitsiya faoUyati va investitsiya muhiti bilan qiziquvchi barcha kitob-
xonlarga to'la biUmva ko'nikmalami beradi degan umiddamiz.
' Karimov LA. Iqtisodiyotni erkinlashtirish. Resurslardan tejamkorUk bilan foy-
daknishimiz - bosh yo'limiz // Xalq so‘zi 15-fevral 2002-yil 1-2-bet.
Do'stlaringiz bilan baham: |