|
I bob. INVESTITSIYALAR, ULARNI TASHKIL ETISH VA
MOLIYALASHTIRISHNING IQTISODIY
AHAMIYATI
1.1. Investitsiya tushunchasi.
1.2. Investitsiyalaming iqtisodiy mohiyati va ahamiyati.
1.3. Investitsiyalaming tasniflanishi.
1.4. Investitsiya faoliyatini amalga oshimvchilar.
1.5. Investitsiyalaming tijorat banklari kreditidan farqi va xusu
siyatlari.
1.1. Investitsiya tushunchasi
Investitsiyalar deganda barcha turdagi mlUiy va intellektual boy
liklar tushunilib, ular tadbirkorUk faoliyati obyektlariga yo‘naltirUib
daromad keltirishi yoki biror-bir ijobiy samaraga erishishi zarur.
Iqtisodiy kategoriya sifatida investitsiyalar quyidagicha tasniflanishi
mumkin;
- birlamchi avaylangan kapitalni ko'paytirish maqsadida kapi
talni tadbirkorlik obyektlariga joylashtirish;
- investitsion loyihalarni amalga oshirish jarayonida investitsiya
faoliyati ishtirokchilari o'rtasida vujudga keladigan iqtisodiy muno
sabatlar.
Investitsiyalar kapital qo'yilmalar shakhda ham amalga oshirila
di hamda o'zidagi yangi qurihshlarga, kengaytirishga, rekonstruksiya-
ga va faoliyat ko'isatayotgan korxonalarni texnik qayta jihozlashga,
uskimalar, inventarlar, loyihaviy mahsulotlar sotib olishga sarf-
xarajatlami mujassamlashtiradi. Iqtisodiy fanlar va amahyot “inves
titsiya” va “kapital qo'yilma” atamalari bir xil tushuncha emasligi-
ni, ya’ni sinonim so'zlar emashgini ta’kidlaydi. Investitsiyalar kapital
qo'yilmaga nisbatan keng qamrovU va mazmunli tushunchadir. G'arb
adabiyotlarida investitsiyalar borasida so'z yuritUganda asosiy e ’tibor
fond bozoriga qaratiladi, chunki rivojlangan mamlakatlarda inves
titsiyalar asosan qimmatli qog'ozlar yordamida amalga oshiriladi.
U.Sharp investitsiyalarga quyidagicha ta’rif beradi: “Real inves
titsiyalar asosan moddiy aktivlarga (yer, uskunalar, zavodlar) qi
lingan ittvestitsiyalardir. Moliyaviy investitsiyalar bu - qog‘ozda bitil-
gan shartnomalardir. Bularga oddiy aksiyalar va obligatsiyabr kiradi
Rivojlanayotgan iqtisodiyotda investitsiyalarrdng asosiy qismi real
investitsiyalarga tegishhdir. Rivojlangan iqtisodiyotda esa iavestitsiya-
laming asosiy qismi moliyaviy investitsiyalash institutlariniag keng
miqyosda rivojlanishi real investitsiyalaming o‘sish^a sababchi bo‘ladi.
Investitsiyalaming bu ikki shakli bk-biri ЬДап raqobatlashuvchi
emas, balki bir-birini toldiruvchidir”.^
Iqtisodiy fanning turli qismlarida va amaliy faoliyatning turli so
halarida investitsiya mazmuni o‘ziniQg xususiyatlariga ega.
Makroiqtisodiyotda investitsiyalar ishlab chiqarishda yangi vosi-
talarga, turarjoylarga investitsiyalar va moddiy zaxiralarining o'sishiga
qiUnadigan xarajatlardan tashkil topadigan yalpi xarajatlarning bir
qismi hisoblanadi Investitsiyalar — joriy davrda iste’mol qihomagan
va iqtisodiyotda kapital o'sishini ta’minlovchi YAIMning bir qismidir.
Oxirgi yiUar davomida bozor islohotlarining zafarli yurishi nati
jasida “iavestitsiyalar” atamasi keng qo'Uaniladigan tushunchalar-
dan biri bo'Hb qoldi
Har taraflama asoslangan, puxta o'ylangan iavestitsiya qarorlari
investitsiyalami moliyalashtirishniag ishonchli manbalari bilan
chambarchas bog'liqlikda qabul qilish zarur%iai va chet el kapitali
ni jalb qilishning kengayib borayotganligini hisobga oladigan bo'lsak,
hozirgi zamon moliya nazariyasi nuqtai nazaridan investitsiyalar
ning iqtisodiy mazmuni va mohiyatini ochib berish, ularning eng
muhim sifat tavsiQarini aniqlash g'oyat dolzarb masala hisoblanadi.
Mamlakatimizni istiqlolga erishishi hamda iqtisodiy taraqqiyotda
bozor iqtisodiyoti yo'lini tanlashi “iavestitsiyalar” tushunchasitiing
matbuotda, iqtisodiy adabiyotlarda ko'p ma’nolarda ishlatilishiga olib
keldi Shuning uchun ham, bugungi kunda “invistitsiyalar” tushun-
chasining ma’nosini anglash, uning moliiyatini to'g'ri tahlil etish
alohida ahamiyatga ega. Bozor iqtisodiyotida “investitsiyalar” tu
shunchasi mutlaqo boshqa yangicha ma’nonibildiradi. “Investitsiya
lar” tushunchasini ma’nosini anglashdan awal, bozor munosa-
*
Шарп У., Александер Г., Беюш Дж. Инвестиции: Пер. с англ. - М.;
ИНФРА- М, 1997. - 7 с.
7
batlari mohiyatini to‘g‘ri tahM etish va bozor iqtisodiyotini chiiqxir
tushunish muhim o‘rin tutadi. ^
Jamiyatni rivojlantirish umumiy va alohida xo‘jaIik yurituvchi shaxs
laming milhy mulk va albatta daromad o‘sishini ta’minlovchi moddiy
boyiiklami keng ko‘lamda qayta ishlab chiqarishlarga asoslanadi. Ush
bu
0
‘sishni ta’minlashda asosiy vositalardan biri — investitsiyani jalb
qiUsh yoki investitsiyalash jarayonlariva yana investitsiyalami sotish
bo'yicha amahy harakatlar yig'indilarini o'z ichiga oladigan inves-
titsiyaviy faoUyatlarini yo'lga qo'yish muhim omil sanaladi.
“Investitsiyalar atamasi lotincha “invest” so'zidan olingan bo'hb,
qo'yish ma ’nosini bildiradi. Uni yanada keng talqin qiladigan bo'lsak,
sarmoyani kelgusida ko'paytirish maqsadini o'z ichiga oladi.^ Shu
bHan biiga samioya o'sishi hozirgi kunda bor vositalari iste’mol uchun
ishlatihnasa investorga tovon to'lash, tavakkal uchun taqdirlash, bu
jihatlar kelgusida inflatsiya o'm ini to'ldirish uchim yetarlicha asos
bo'Ush kerak.
O'zbekiston Respublikasining “Investitsiyaviy faoliyat to'g'risi-
da”gi qonunmmg 2-nioddasiga muvofiq, investitsiyalar iqtisodiy va
boshqa laoliyat obyektlariga qo'yiladigan material va nomaterial faro-
vonlik ularga bo'lgan huquq bo'lib xizmat qiladi. Ba’zi bir tadbirko
rlar investitsiyalar hisobiga do'kon yoki korxona sotib olishni na
zarda tutadilar, boshqa birlari esa jihozlarni yoki uzluksiz liniyalami
sotib olishni, qolgan yana biri aksiyalar paketini yoki qimmatbaho
qog'ozlami sotib olishni, boshqalari esa, ta’lim darajasi va madaniy
sharoitlarini rivojlantirishni, beshinchilari kitoblar, tangalar marka-
lami sotib olishni nazarda tutadilar.
Shu o'rinda alohida ta ’kidlash joizki, investitsiyalarning hara-
katidan kehb chiqib, zamon va makonning almashtirilishi va o'zga
iqtisodiyotga kirib borishi namoyon bo'ladi Investitsiyalaming turli
shakllarda o'zga iqtisodiyotlarga kirib borislii yangidan investitsiya
faoliyatini yo'lga qo'yishda, ularning turi va shakUaridan qat’iy na
zar, yangidan safarbar etilishini va bog'lanishini bildiradi. Milliy
iqtisodiyot chetdan qo'yilma sifatida chet el kapitalini uning turU
shakllarida (pul, tovar, mulkiy huquq, inteUektual mulk va boshqalar)
qabul qilishi mumkin.
‘ G‘ozibekov D. G‘. InvesUtsiyahmimoliyalashtirish masalalari. -Т.: Moliya, 2003.
^ G'ozibekov D. G‘. InvestitsiyalamimoliyaLishtirish masalalari. -Т.: Moliya, 2003.
Do'stlaringiz bilan baham: |
