H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

1.3.  Investitsiyalaming  tasniflanishi
Investitsiyalar turli shakllarda amalga oshiriladi va ularni tahlil 
qilish,  rejalashtirish uchun  alohida xususiyatlaridan kelib  chiqqan 
holda gumlilashtiriladL
BiriQchidan,  qo‘yMish  obyektiga  qarab  iavestitsiyalar  real  va 
moliyaviy shakllarga ajratikdi.
Real  investitsiyalar  (kapital  qo'yilmalar)  — pul  mablaglarini 
korxonaning moddiy va nomoddiy aktivlariga sarflanishidan iborat.
Moddiy  iavestitsiyalar  asosiy  kapitalniag  elementlariai  sotib 
olish bilan bog'liq bo'lib,  ko'pchilik hollarda iavestitsion loyihalar 
doirasida amalga oshiriladi. Shuniag uchun shaxsiy mablag'lar bilan 
birga qarzga olingan mablag'lar ham foydalanilishi mumkin.  Qarzga 
mablag'  oliagan holda investor roliai aniq loyihalarga kredit mab­
lag'lari  ajratayotgan  bank bajaradi.  Nomoddiy iavestitsiyalar  no­
moddiy boyliklar yaratilayotganda amalga oshkilib, kadrlar tayyor­
lash va qayta tayyorlashga, ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstmktorlik 
ishlarini amalga oshirish, yangi mahsulotlarning namunalarini yara­
tishga sarflami mujassamlashtiradi.
Fan-texnika taraqqiyoti tezlashuvi bUan inteUektual salohiyat 
islilab  chiqarishni eng kuchli omiliga  aylandi,  uniag jiddiy unsuri 
bo'hb qoldi XX asr boshlarida fan ishlab chiqarish kuchlaricd rivojlan­
tirish uchun sarflanadigan qo'yilmalar oshib boradi.  Shuniag uchun 
ham jahonda real investitsiyalar larkibida ihniy izlanishlar, fan, ta’- 
lim,  kadrlar  tayyorlash  uchun  sarflanadigan  xarajatlar  o'sib  bor- 
moqda.  Masalan, AQSH, Yaponiya va boshqa rivojlangan mamlakat­
larda fan va ilmiy izlanishga sarflanadigan qo'yihnalar o'sish sur’atlari 
asosiy  fondlarga  sarflanadigan  iavestitsiyalardan  ustundir.  Jahon 
bozoriga kirib borish, keng ko'iamda marketingni rivojlantirish, ba- 
tafsil axborotga ega bo'lish, yuqori darajadagi kompyuter tizioilari- 
ni  tashkil  etishni,  yuqori  malakali,  raqobatbardosh  kadrlar  tay­
yorlash va mazkur sohada dunyodagi rivojlangan  davlatlar daraja­
siga erishishni talab etadi.  Shuniag uchun ham jadal sur’atlar bflan 
rivojlanish real investitsiyalar tarkibida fan, texnika, ta’lim, kadrlami 
qayta tayyorlash uchun sarflanadigan real investitsiyalar asosiy o'rin- 
lardan birini egallashi zarar.
Asosiy fondlarga sarflangan real investitsiyalar maqsadi sarfla- 
nish yo'nahshlari va boshqa ko'rsatkichlarga ko'ra hududlararo, tar-
11

---

moqlararo, texnologik, qayta isMab chiqarish tarkiblariga ega. Aso^ 
siy fondlarga  sarflangan investitsiyalarni,  ularning aktiv (masliina-
Ptkh  ^
i
n
s
h
o
o
t
l
a
r
)
 qismlarini tashkil 
etish uchun sarflangan umumiy harakat yig'indisidagi ulushi inves- 
titsiyalaming texnologik tarkibini tashkil etadi.
Qayta ishlab chiqarish tarkibi iavestitsivalaming qanday maa- 
sadlarga yo naltnilganligi; yangi qurilishga, ishlab turgan korxona-
f  
va yangi texnika bilan qayta
qmoUantuishga jalb qihngan xarajatlarni umumiy xarajatlardagi har 
nrsbiy Jihatdan ulushini ko'rsatadi  Inveslitsiyalaming hudud- 
raro va tarmoqlararo tarkibi esa ulaming nisbiy jihatdan hududlar 
va tarmoqlar bo yicha taqsimotioi bildiradi.
Rivojlangan mamlakatlarda real investitsiyalaming asosiy qismini 
shaxsiy  m v^titsiyalar  tashkH  etad i  Davlat  sektorida  real  inves­
titsiyalar sarfi muhim ahamiyatga  ega.  Iqtisodiy muvofiqlashtirish 
siyosati asosida kreditlar, subsidiyalar ajratiladi, davlat kapital qo‘vH- 
malan iniivozanatlashtiriladi va real investitsiyalar o'zlashtiriladi.
Davlat  tomonidan  o'zlashtiriladigan  investitsiyalar,  dastlabki 
bozor mlratarkibini va u ЬДап bog'hq bolgan tarmoqlami rivojlan- 
anadi.  Investitsiyalami samaradorligini oshnish asosiy 
kapitalni aktiv elementlarmi vujudga  keltirish va o'stirish hisobiga 
amalga oshiriladi.
Real  investitsiyalami  tavstfnomalash  ulaming  hajmi va  daro- 
olib borfladi  Investitsiyalar hajmi o'zlash- 
tmladigan qo yUmalar qiymatmi tfodalaydi, investitsiyalar miqdori 
esa ulammg hajmmi YAMMga yoki YAIMga bo'lgan nisbatini ДЬ-
ft- 
chuqurlashgan  davrda  esa  aytflgan
ко rsatkichlarga unmg ta ’sm to'g'ridan-to'g'ri bo'ladi  Investitsiya
s^'im ioH  
‘^ЬгчагДёап  YAIM  yoki YAMM  qanchalik  kapital
kaphal  xarajatlarini talab  qUi- 
samarasi  kapital  sig'inikorligi  o'sishi
koeffitsiyentlari asosida aniqlanadi
I   Ч 
mujassamlashtinivchi, moUvaviy
e l t   m u S ? ^ ^ ^ ^  
mohyaviy vositalaming
eng  muhimlari  qimmath  qog'ozlardir;  ulushU  (aksiyalar)  va  qarz 
(obhgatsiyalar)^ Real investhsiyalardan farqh o'laroq moUyaviy in­
vestitsiyalarni ко proq portfel mvesthsiyalar  deb  atashadi,  chunki
12
.  
investorning asosiy maqsadi bo'Ub moUyaviy aktivlarnmg 
^ " r m m T y S s i ^ i   (investitsiyalar  portfeUni)  shakUantirish va 
^ ^ f ^ ^ b a h o  qog'ozlar ЬДап amalga oshirUadigan turli operatsiya-
shaxsiy kompaniyalar va davlat idora-