H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

shartlari
 bo'yicha e’lon qilinadi (va’da qili­
nadi).  Bu  tavakkalning  yo'qligini  anglatmaydi.  Belgilangan  daro- 
madli qurollar to'lov qobiliyatsizligi (kredit tavakkali)  ega bo'lishi 
mumkin.
 Undan tashqari, hamma vaqt ko'zda tutilmagan inflatsiya, 
foiz stavkalarining o'zgarishi yoki boshqa omillar bilan bog'liq qiy­
matni yo'qotish xavfi bo'ladi.  Belgilangan daromadli moliyaviy qu­
roUarga, awalambor, obUgatsiyalar, veksellar, jamg'arma sertifikat­
lari  kiradi.  Ba’zi eslatmalai bUan  ushbu  toifaga  korxonaning  un- 
tiyozli aksiyalarini ham kiritish mumkin.
Obligatsiyalarning qiymati va daromadliligi.  ObUgatsiyalar — qim­
matli  qog'oz bo'lib,  uning egalari uni chiqarish  shartlari bo'yicha 
oldindan belgilangan muddatlarda daromad olish huquqiga egadirlar, 
ObUgatsiya emmitenti(qimmatli qog'ozlami erkin investorlarga so­
tish uchun chiqamvchi davlat va xusiisiy muassasalari zayomchilar 
o'rnida  qatnashib,  ushbu to'lovlai bo'yicha  majburiyatlarni oladi 
ObUgatsiyalami chiqarish odatda muayyan mulk yoki kafolatlar bi­
k n  ta’minlanadi  ObUgatsiya nominal qiymatga ega bo‘k d i Nominal- 
obUgatsiya  bo'yicha  asosiy  qarz  summasi bo'Ub,  uni to'lash  obli- 
gatsiyani qoplash deb ataladi.
Chiqarilgan vaqti va qopksh orasidagi to'lovlar, agar emmissiya 
shartlari ЬДап belgilangan bo'lsa kupon to'lovlari yoki oddiy  qiUb 
aytganda kupon deb a ta k d i  Qoida sifatida kupon to'lovlari miqdori 
bo'yicha bir xM va teng vaqt oraUg'ida amalga oshiriUb kupon 
davri 
deb ataladi.  Kupon to'lovlari miqdorini obUgatsiya qiymatiga nisbati 
kuponU stavka deb ataladi.
Qiymati  bo'yicha  qoplanadigan  kiiponsiz  obUgatsiya  diskonti 
(qimmatU qog'ozni nominal qiymati va narxi orasidagi farq)  obli­
gatsiya deb atakdi
ObUgatsiya uning egasiga muayyan daromadni ta ’minlashi na­
zarda tutEadi Chunki nominal qiymatdan past narxda chegirma bi­
k n  joylashtiriladi.  Diskont  nominal  qiymat  va  obligatsiyani  sotib 
olish narxi orasidagi farq (agar narx nominaldan yuqori bo'lsa ush-
102

---

bu  farq  mukofot  deb  ataladi).  Obligatsiyalar  qo'yUadigan  inves­
titsiyalar ЬДап bogTiq tavakkalchilik,  awalambor,  kredit tavakkali 
va foiz stavkasi.  Obligatsiyaga nisbatan kredit tavakkali shundan ibo­
ratki,  obligatsiya  bo'yicha  haqiqiy  daromadlar  chiqarish bo‘yicha 
belgilanganligi  ЬДап  muvofiq  kelmashgi  mumkin.  Masalan,  em- 
mitentning to lo v  qobiliyatsigligi holatida,  obligatsiya  sohibi ba’zi 
tolovlarga ishonishi mmnkin (agar obligatsiya emmilentning mulki 
ЬДап  ta ’miolangan  ЬоЪа),  ular  miqdor  bo‘yicha  va’da  qilingani 
hamda muddati bo‘yicha farq qilishi mumkin.
Tolovlarning noaniqligi obligatsiyalarni chiqarish shartlarining 
o‘zida  ko‘zda  tutilgan bolishi mumkin.  Masalan,  emmitentning, 
agar uning  daromadMigi bozor stavkalari bo'yicha  noqulay bo‘lib 
qolsa,  u  oldindan belgHangan  qiymat  bo'yicha  muddatidan oldin 
sotib olish huquqiai saqlab qoUshi mumkin.  Bunday holatda obE- 
gatsiyalarda muddatidan oldin sotib ohsh xavfi paydo bolishi miunkin. 
Bundan tashqari emissiya sharti obligatsiyalar bo'yicha kupon stavka­
sining oldindan belgilangan qoidalariga muvofiq o‘zgarish imkoniyat­
larini ko'zda tutishi mumkin.
Foiz  tavakkali obligatsiyalar bozoriga  nisbatan  tizimfi  (bozor) 
tavakkalning  aks etishidir.  Bu  umuman  daromadlilikni bozordagi 
o‘zgarishidir.  Agar  kredit  tavakkali  (majburiyatlarni  ba,
5
armaslik 
tavakkali)  obligatsiyalarning har хД turlari uchun  farqlansa,  unda 
foiz tavakkah ularni turfi ko‘rinisldari uchun bir xildir. Foiz tavakkali- 
ga bog‘hq inflatsiya tavakkah - inflatsiya sitfatkrini mislsiz o‘zgarishidir. 
Nega foiz tavakkali aniq m a’lum bo'lgan daromadi belgДangan in- 
vestitsiyalarda ishtirok etadi? Haqiqatda agar biz davlat obligatsiya- 
larini sotib olib uni qoplash muddatigacha ushlab turishga harakat 
qikak, unda biz oladigan daromad miqdori oldindan ma’lum bo'ladi 
u holda tavakkalchilik yo'qoladi.
Agar investor obligatsiyani qoplaguncha uni sotishni rejalash- 
tirsa, daromadini oldindan aytish mumkin emas.  Obligatsiyani so­
tish narxi, uni sotish vaqtiga daromadlДik bozor stavkasiga bog'liq 
bo'ladi,  shuning uchun uni aniq bashoratlash  mumkin emas.