Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик – Қурилиш

Sovutgich 
Yuqori harorat 
Issiqlik 
o`tkazmaydigan 
devor 
Porshensimon haratlantirgich 

---

214 
Hozircha ushbu tajriba nusxasining ishlab chiqarish quvvati, aniqrog`i 
foydali suv sarfi kichikroq, ya’ni suv ko`tarish balandligi va sirtning qizish 
darajasiga bog`liq holda Q=6-10 l/soat ga teng. 2-rasmda qurilmaning tashqi 
ko`rinishi keltirilgan. 
2-rasm. Kichik quvvatli quyosh stirling suv nasosining ko`rinishi 
 
Ushbu qurilmani takomillashtirish va quvvatini oshirish natijasida qishloq 
xo’jaligi ekinlarini yozgi sug’orish mavsumi uchun foydali qurilma yaratiladi. 
Shuningdek, sug`orishning bu turi rivojlanishi natijasida nasos stansiyalaridagi 
yuqori quvvatli elektr dvigatellaridan foydalanishni kamaytiradi. Suv bilan 
ta’minlashda muqobila energiya manbalaridan foydalanilgan ekologik toza usuliga 
o`tiladi. 
Foydalanilgan adabiyotlar. 
1. Mamadolimov A.T., Tursunov M.N. Yarim o`tkazgichli quyosh elementlari 
fizikasi va texnologiyasi. O`quv qo`llanma. Toshkent – 2002 y. 
2. Атрашенко 
О.С., Сухоручкина Т.Ю. 
«Солнечные 
стирлинги» 
- 
перспективы развития. 
Журнал: Научный 
взгляд 
в будущее. 
Стр. 155-159. Том: 2. Номер: 1. 2016 г. Издательство: Институт 
морехозяйства 
и 
предпринимательства (Одесса). 
ISSN: 2415-
766XeISSN: 2415-7538. 
ҚУРИЛИШДА МУҚОБИЛ ЭНЕРГИЯ МАНБАЛАРИДАН 
ФОЙДАЛАНИШ МУАММОЛАРИ 
доц. Х.Л.Алимов, доц.О.А.Арипов, кат.ўқ. З.Х.Холбаев (НамМҚИ) 
Барчамизга маълум бугунги кунда жаҳон мамлакатларида коронавирус 
пандемияси кенг тарқалиб бормоқда. Хусусан, Ўзбекистонда ҳам ушбу 
тарқалаётган касалликни енгиш учун ҳукуматимиз томонидан барча саъй-
ҳаракатлар амалга оширилмоқда. Лекин шунга қарамай, миллий 
иқтисодиётимизнинг ривожини давом эттириш, унинг рақобатбардошлигини 
кучайтириш ва таркибий ислоҳотларни амалга ошириш йўлида яна бир қатор 
долзарб масалаларни ҳал қилиш талаб этилмоқда.

---

215 
Хусусан, мамлакатимиз миқёсида қурилиш соҳасини ривожлантириш, 
ушбу соҳада электр энергия ресурсларидан фойдаланиш масалалари ҳам шу 
куннинг долзарб масалаларидан ҳисобланади.
Қурилиш 
тармоғида 
амалга 
оширилаётган 
қурилишлар, 
ободонлаштириш ишлари, қолаверса, қурилиш тармоғида кичик бизнес ва 
тадбиркорлик субъектларининг ортиб бориши, жойларда замонавий электр 
истеъмолчиларининг янги турларини кириб келиши ҳамда аҳоли сонининг 
жадал ўсишига олиб келади. Шу туфайли электр энергия истеъмоли йўлида 
қувватнинг ошиши, айниқса иқтисодиёт трамоқларининг энергетика 
ресурсларига бўлган эҳтиёжи сезиларли даражада ортиб боради.
Ўз-ўзидан кўриниб турибдики, қурилиш тармоғида, нафақат қурилиш 
балки, иқтисодиётнинг бошқа тармоқларида ҳам электр энергиядан 
фойдаланишда тежамкорликка эришиш чора-тадбирлари бугунги кунда жуда 
муҳим ва долзарб ҳисобланади. Шунинг учун қурилиш корхоналарида, 
шунингдек, бошқа тармоқ корхоналарида ва аҳоли зич жойлашган 
ҳудудларда энергия истеъмоли сарфини камайтириш чораларини кўриб 
бориш мақсадга мувофиқ тадбирлардандир. Шу тарзда ишлаб чиқилган 
маҳсулотларнинг таннархини пасайтиришга эришилади. Бу айниқса, ички ва 
ташқи бозордаги рақобатда жуда муҳим ўрин тутади.
Шу мақсадда, Президентимиз Ш.М.Мирзиёев қарори билан 
тасдиқланган 2017 йилдаги инвестиция дастурига кўра, чет эл кредиторлари 
ҳисобига хорижий инвестицияларни ҳукумат кафолати билан жалб этиб, 
тўғридан-тўғри мавжуд электр станцияларни реконструкция қилиш ва 
модернизациялаш, замонавий тежамкор буғ-газли турбиналарни ўрнатиш ва 
ишлатиш, мамлакатимиздаги замонавий қуёш электр станцияларини қуриш 
ва электр энергиядан фойдаланиш йўлида тежамкор электр ускуналардан 
фойдаланиш энергия самарадорлигини ошириш йўлида хизмат қилади. 
Масалан, энергетика соҳасида хорижий инвестициялар ҳисобига Mitsubishi 
Corporation ва Mitsubishi Hitachi Power Systems (Япония) Наманган 
вилоятининг Тўрақўрғон тумани ҳудудида қуввати 900 МВт бўлган ИЭС 
қурилиши бошлаб юборилган. Навоий вилоятида 450 МВТ қувватга эга 
бўлган ИЭСнинг буғ-газ қурилмасини ўрнатишга киришилди. Шунингдек, 
Самарқанд вилоятида Хитойнинг Zhuhani Singyes Green Building Technology 
компанияси билан ҳамкорликда 100 МВТ ли ҚЭС қурилиши иш бошлайди.
Шу билан бир қаторда, бугунги кунда қуёш энергиясидан фойдаланиш 
имкониятларини ҳам кенгайтиришга эришмоғимиз лозим. Маълумки, қуёш 
энергиясининг Ер юзига йўналтирилган оқими 1,2×10
14 
тонна шартли 
ёқилғига тенг. Қуёш энергиясидан фойдаланишнинг энг асосий 
муаммоларидан бири шуки, Ер сатҳига қуёш энергиянинг асосий қисми ёз 
фаслида тушади. Қуёш энергиядан фойдаланишга бўлган катта талаб эса қиш 
фаслига тўғри келади. Қурилиш тармоғида эса айни ёз фаслида иш авжида 
бўлади. Қолаверса, мамлакатимиз ҳудудларида йилнинг 250-300 кунлари 
қуёшли кунларга тўғри келиши ҳисобланган. «Осиё тараққиёт банки ва 
Жаҳон банки хулосаларига кўра, Ўзбекистонда қуёш энергиясининг ялпи 
салоҳияти 51 миллиард тонна нефть эквивалентидан ортиқдир». Шу боис, 

---

216 
айнан Ўзбекистон шароитида қурилиш ва миллий иқтисодиётнинг бошқа 
тармоқларида айниқса, ёз фаслида қуёш энергиясидан фойдаланишнинг 
муқобил чора-тадбирларини тадбиқ этиш айнан долзарб соҳалардан деб 
ҳисоблаймиз.
Фикримизча, Ўзбекистонда қуёш энергиясидан фойдаланиш бўйича 
тадқиқотлар 
ўтган 
асрнинг 
80-йилларида, 
Ўзбекистон 
Фанлар 
академиясининг Осиё минтақасида ягона ва илмий ишланмалари юртимиздан 
ташқарида ҳам машҳур бўлган “Физика-Қуёш” илмий-ишлаб чиқариш 
бирлашмасининг илмий тадқиқотлар маркази ташкил этилганидан кейин 
жадал ривожлана бошлади.
Хулоса қилиб айтганда, миллий иқтисодиётимизнинг қурилиш ва 
шунга ўхшаш ишлаб чиқаришнинг айрим тармоқларида қуёш энергиясидан 
фойдаланишга ўтилса, замонавий технологиялар асосида энергия тежовчи 
ускуналар тадбиқ этилса, электр энергия ишлаб чиқариш самарадорлигини 
сезиларли 
даражада 
ошириш, 
ёқилғи-энергетик 
балансини 
диверсификациялаш, электр энергия истеъмолчиларининг ўсиб боралаётган 
талабларини қондириш, уни етказиб бериш ва тақсимлашда қўшимча 
имкониятлар яратган бўламиз. Бу эса Ўзбекистонда энергетика 
мустақиллигининг янада кенгайишига олиб келади.