B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

1.2.2. Оlefinlarni aldegidlar va ketonlargacha oksidlash
Sanoatda ishlab chiqarilayotgan hamma aldegidlar ichida ishlab
chiqarish ko‘lami bo‘yicha atsetaldegid birinchi o‘rinni egallaydi.
АQSHda 2000-yilda 5630 ming tonnaga yaqin atsetaldegid ishlab
chiqarilgan.

---

73
Yaqin paytlargacha uni olishning quyidagi usullari ma’lum edi:
etil spirtini oksidlab degidridlash, mis katalizatorida etil spirtini de-
gidrirlash,  Kucherov  usuli  bo‘yicha  atsetilenni  gidratatsiya  qilish,
etilen oksidini izomerlash.
1959-yili Shmidt tomonidan palladiy xloridi katalizatoridan foy-
dalanib suv yoki suv bug‘i ishtirokida olefinlarni karbonil birikma-
larga  oksidlash  jarayoni  ishlab  chiqildi.  Bir  bosqichda  ushbu  usul
bo‘yicha etilen oksidlanganda atsetaldegid hosil bo‘ladi:
 
Оksidlash 100–200ºC haroratda palladiy xloridni suvli eritmasi-
da  3–10  atmosfera  bosim  ostida  olib  boriladi.  O‘tkazilgan  etilenga
nisbatan atsetaldegidning salmog‘i 90–95% ga yetadi, shu bilan bir-
ga  1–1,5%  sirka  kislotasi  va  1–1,3%ga  yaqin  xlorli  hosilalar  hosil
bo‘ladi.
Etilenni atsetaldegidga oksidlash reaksiyasi turli usullar bilan olib
borilishi  mumkin:  bir  va  ikki  reaktorli  jarayonni  suyuq  katalizator
vositasida va qattiq katalizator ishlatish orqali.
Birinchi  holida  reaktorga  hamma  komponentlar  kiritiladi.  Ikki
reaktorli  sxemada  metallik  palladiyni  palladiy  xloridga  aylantirish,
ya’ni katalizatorni regeneratsiyasi alohida apparatda amalga oshiri-
ladi.
Statsionar katalizator ishlatilganda promotorlar va katalizator qat-
lamlari orqali etilen hamda suv bug‘i aralashmasi o‘tkaziladi.
Аtsetaldegid  hosil  bo‘lish  reaktsiyasi  ekzotermikdir,  shuning  
uchun reaktor yaxshi sovutishni talab qiladi.
1970-yili  xorijda  atsetaldegid  ishlab  chiqarish  2  mln.  t/yiliga
(1,03 mln t. АQSHda, 550 ming t./yildan G‘arbiy Yevropa va Yapo-
niyada) dan ortib ketdi.
1965-yildayoq  Yaponiyada  ishlab  chiqarilgan  hamma  atse-
taldegidning 68% etilen asosida bo‘lgan. GFRda etilen asosga o‘tish
sekinroq  amalga  oshgan  (atsetilenda  ishlagan  qurilmalarning  ko‘p
sondaligi  bois).  АQSHda  ishlab  chiqarishning  ko‘pchiligi  etanol
asosda  edi,  biroq  2000-yili  etilen  usulining  ulushi  54%  ni  tashkil

---

74
etdi. 2000-yildagi yetakchi kapitalistik davlatlarni atsetaldegid ishlab
chiqarish xomashyo bazalari strukturasi 9-jadvalda keltirilgan.
 9-jadval