m um kin em as. B iosferada kim yoviy elem entlar m iqdorini
optima] darajasi ana shunday boshqarilgan va boshqariladi.
T ugaydigan resurslar o ‘z
n av b a tid a q ay ta
tiklanm aydigan,
tiklanadigan
va
nisbatan tiklanadigan
resurslarga bo ‘linadi.
Qayta
tiklanmaydigan resurslar
- umuman tiklanm aydi yoki insonlar
tom onidan ulardan foydalanish davri davom ida juda sekinlik
bilan tiklanadi.
Bunday resurslarga rteft, tosh k o‘mir va boshqa
qazilma boyliklar kiradi. Bu resurslardan foydalanish, albatta,
u la r n in g tu g a s h ig a o lib k e la d i. S h u n in g d e k , q a y ta
tiklanmaydigan tabiiy resurslarni m uhofaza qilish, ulardan tejab-
tergab, oqilona, kom pleks ravishda
foydalanishda nam oyon
b o ‘ladi. B undan m aqsad ularni qazib olish va qayta ishlash
v a q tid a y o ‘q o tilis h in i k a m a y tiris h g a e rish ish h a m d a bu
re s u rs la rn i b o s h q a la rig a yo k i s u n ’iy y a r a tilg a n la r g a
almashtirishdan ib o ra t. Tabiiy resurslam ing k o ‘plab turlari XXI
asrda tugaydi degan no to ‘g‘ri bashoratlarga k o ‘pchilik olimlar
tanqidiy m un osabat bildirm oqdalar.
Bunday bashoratchilar
ikkilam chi xom ashyolarni qayta ishlash texnologiyalarining
tak o m illash ib borishini, su n ’iy m ate ria lla rd a n foydalanish
hajmini tobora o ‘sib borayotganligini, energiya ta ’minotini ortib
borishi evaziga xomashyolarni va yer q a ’rining chuqur qismida
jo y la sh g a n neft saq lo v ch i q a tla m la rd a n
n eft q azib olish
texnologiyalarining yaratilayotganligini hisobga olmaganlar. XX
asrning boshlarida sayyoram izda neft zaxiralari 190 million
tonnani tashkil qilgan bo‘Isa, 30 yildan so‘ng 1090 million tonna
deb baholangan. 1970-yillarda yer q a ’ridan 33 m illiard tonna
neft va 15 trillion m 3 gaz qazib olingan. Hozirgi kunga kelib
faqatgina quruqlikdan topilgan neft zaxiralari 27 milliard tonna,
potensial zaxiralari bilan hisoblaganda esa 68 milliard tonna deb
baholanm oqda. K elajakda okeanning chuqur tubida joylashgan
neft saqlovchi h u d u d lard an neft
qazib olish im k oniyatlari
mavjud. Hisob-kitoblarga k o ‘ra hozirgi kundagi jadal qazib olish
sharoitida yer yuzi aholisining asosiy m etallarga b o ‘lgan resurslar
zaxiralari quyidagicha (million tonna hisobida): alyuminiy -
1500; kum ush - 65; xrom - 20; kobalt - 220; mis - 2; molibden
- 50; oltin - 3,5; platina - 9; qalay - 1; volfram - 400; uran -
100; vanaddiy - 2500; rux - 6. Shuning uchun ehtiyojdan kelib
chiqib, u yoki bu xomashyo zaxirasidan foydalanishda, geologik
qidiruv ishlari samaradorligini yaxshilash imkonini beruvchi va
qazilm a boyliklari qazib olish usullarini
takom illashtirishni
ko‘zda tutuvchi ilmiy-texnika yutuqlarini hisobga olish muhim
ahamiyatga ega. Taraqqiyotning hozirgi bosqichida bilimlarimiz
doirasida hozircha birinchi guruh tugaydigan resurslarini qayta
tiklanm aydigan resurslar deb hisoblashga haqlimiz.
Do'stlaringiz bilan baham: