P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

Qayta tiklanadigan tabiiy resurslar 
deb m a ’lum tabiiy sharoitda 
undan foydalanish davomida doimiy ravishda qayta tiklab borish 
im koniyati b o ‘lgan resurslarga aytiladi. Bunday resurslarga 
o'simliklar va hayvonot dunyosi, qator mineral resurslar, masalan, 
k o ‘l tubida yig‘iluvchi tuzlar, to rf qatlamlari ham da tuproqlar 
kiradi. A m m o ularni tik lash va k o ‘p lab ishlab chiqarishni 
ta ’minlash uchun m a’lum shart-sharoitlar yaratish lozim. Qayta 
tiklanadigan resurslarni tiklash jarayoni turli xil tezlikda kechadi. 
Tuproqlarda 1 sm.li gumus qatlam i hosil qilish uchun 300-600 
yil, kesilgan o ‘rmonlarni, ovlanadigan hayvonlarni tiklash uchun 
esa o ‘nlab yillar talab etiladi. Tabiiyki, qay ta tiklanadigan 
resurslardan foydalanish darajasi ularning tiklanish tezligiga mos 
kelishi kerak. Aks holda qayta tiklanadigan tabiiy resurslar qayta 
tiklanm aydigan resurslarga aylanib qolishi mumkin. Masalan, 
tuproq o ‘lik tuproqqa aylanishi, hayvonot va o ‘simlik turlari esa 
um um an yo'qolib ketishi mumkin. Shuni ham nazarda tutish 
lozimki, ko 'p lab tabiiy resurslar juda sekinlik bilan tiklanadilar. 
0 ‘rm o n , tu p ro q , h a y v o n la rn in g k o 'p la b tu rla ri s h u la r 
jum lasidandir. Bunday resurslar 
nisbatan tiklanadigan tabiiy
resurslar 
deb ataladi. Ular shunday tabiiy resurslarki, ularni tiklash 
uchun insonning bir necha avlodi umri talab etiladi. Bu guruhga 
suv, shamol, o ‘tloq, irrigatsiya, sanoat va boshqa turdagi tuproqlar 
eroziyasini ham kiritish m um kin. M a ’lum ki, tuproqlarning 
haydaladigan yuqori qisminigina tabiiy sharoitda tiklash uchun 
bir necha ming yil talab etiladi. K o ‘p yillik daraxtlardan tashkil 
topgan o ‘rmonlarni ham nisbatan tiklanadigan tabiiy resurslar 
qatoriga kiritish mumkin. Masalan, sakvoy daraxti 6 ming yilgacha 
umr k o ‘rishi va balandligi 100 metrdan ortiq bo‘lishi mumkin. 
San-Fransisko yaqinida o'sadigan bu ulkan daraxtlarni ayovsiz 
kesish hisobiga hozirgi kunga kelib ularning bir necha donasi qoldi, 
xolos. Hozir u yerda maydoni 424 akrali qo'riqxona tashkil etilgan. 
Bu yerda sakvoylarning bir oylik k o ‘chatlaridan tortib, yirik,

---

am m o bir necha nam unalari o ‘stirilm oqda. Sakvoy daraxti 
p o ‘stlog‘ining qalinligi 30 sm .dan o rtiq b o ‘lganligi sababli 
yong‘inga chidamli hisoblanadi. K o ‘plab sakvoylar Amerikaning 
taniqli insonlari nomi bilan ataladi. M asalan, «General Sherman» 
deb ataluvchi sakvoy daraxtining balandligi 91 metrni, diametri 
20 m etrni, og‘irligi esa 2000 to nn ani tashkil etadi. Bu kabi 
daraxtning bir donasidan olingan yog‘och materiallarini tashish 
uchun bir butun tem ir yo‘l tarkibi talab etiladi. Bitta sakvoy 
daraxtidan olinadigan yog‘ochdan 45 ta bir xonali uy qurish 
mumkin. Sibir kedri Rossiyada bir necha million gektar maydonni 
egallagan b o ‘lsa-da, ularni ham nisbatan tiklanadigan tabiiy 
resurslar qatoriga kiritish lozim. Uning umr k o ‘rish davomiyligi 
300 yilga yetadi. Boshqacha so‘z bilan aytganda, bir necha inson 
avlodi umriga teng.