P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

belgilangan. Jumladan, 50-moddada «Fuqarolar atrof tabiiy
muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo'lishga majburdir»lar
deyiladi. 100-moddada atrof-muhitni muhofaza qilish mahalliy
hokimlik organlari vazifasiga kirishi ta’kidlangan.
Respublikamiz o ‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgandan keyingi
eng yirik voqealardan biri tabiatni muhofaza qilish faoliyatining
huquqiy ta’milanganligi bo'ldi. 1992-yil 9-dekabrda 0 ‘zbekiston
Respublikasining «Tabiatni m uhofaza qilish to ‘g ‘risida»gi
qonuni qabul qilindi. Bu qonun tabiiy muhit sharoitlarini saqlab
qolishni, inson va tabiat o'rtasidagi munosabatlaming bir tekis
rivojlanishini, ekologik tizimlaming tabiiy majmualarini va ayrim
obyektlarni muhofaza qilish maqsadida tabiiy resurslardan
oqliona foydalanishning huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy asoslarini
belgilab beradi va insonlarning yashash sharoitlarini yaxshilash
huquqini ta’minlaydi. Hozirgi vaqtida 0 ‘zbekistonning ekologik
munosabatlarini tartibga solishda konstitutsiya va tabiatni
muhofaza qilish to ‘g ‘risidagi qonunidan tashqari, O'zbekiston
Respublikasining «Alohida himoya qilinadigan tabiiy hududlar
to ‘g ‘risida»gi qonuni mavjud. (7-may 1993-yil). Bu qonun
Respublika hududidagi umummilliy boylik hisoblangan tabiiy
majmualar, so g ‘lomlashtirish maskanlari, madaniy, ilmiy,
iqtisodiy ekologik nuqtai nazardan takrorlanmas va noyob
hududlarni himoya qilishning huquqiy, ekologik, iqtisodiy va
tashkiliy asoslarini ta ’m inlaydi. Shuningdek, 0 ‘zbekiston
Respublikasining «Sanitar nazoratlar to ‘g ‘risida»gi qonuni
(1992-yil 3-iyul), 1989-yil 20-iyun oyida esa 0 ‘zbekiston

---

Respublikasining «Yer to ‘g ‘risida»gi qonuni qabul qilingan. 
O 'zbekiston respublikasi Oliy M ajlisining 1991-yil 20-noyabr va 
1993-yil 7-may hamda 1994-yil 23-sentabr oylarida bu qonunga 
o'zgartirishlar va q o ‘shim chalar kiritilib, takom illashtirilgan 
variantlarida yerlardan foydalanishni tartibga solish, yerdan 
o q ilo n a fo y d ala n ish va u la rn i h im o y a q ilish , tu p r o q la r
unumdorligini oshirish, tabiiy muhitni saqlash va yaxshilash kabi 
vazifalarni amalga oshirish huquqini t a ’minlash k o ‘zda tutilgan.
1993-yil 6-mayda O 'zbek iston R espublikasining «Suv va 
suvlardan foydalanish to ‘g‘risida»gi qonuni qabul qilingan. Bu 
qonunning vazifasi suvga bo'lgan m unosabatlarni tartibga solish, 
aholi va xalq xo'jalik obyektlarida suv resurslaridan oqilona 
foydalanish, suvlarni ifloslanishdan, sifatini buzilishidan va 
k a m a y ib b o rish id a n h im o y a q ilish , u la rg a z a ra r li t a ’sir 
ko'rsatuvchi omillardan ogohlantirish va bunga y o'l qo'ym aslik, 
suv m an b alari holatini yaxshilash b orasida k o rx on alarning 
huquq va m ajburiyatlari belgilab berilgan.
• 
1994-yil 23-sentabrda O'zbekiston Respublikasining «Yer osti 
boyliklari to'g'risida»gi qonuni qabul qilingan. Q onun 10 ta 
bo'lim va 51 ta m oddadan iborat. U shbu qonunning vazifalari 
m ineral xomashyolarga, shuningdek, yer osti suvlariga bo'lgan 
ehtiyojlarni qondirish uchun yer osti boyliklaridan oqilona, 
kompleks foydalanishni, ulardan foydalanish vaqtida atrof tabiiy 
m uhitni m uhofaza qilish va bu boradagi ishlarni bexatar olib 
borishni, d a v la t va fu q a ro la r m an fa a tla rin i him oya qilish 
m a q sa d id a yer osti b o y lik la rig a egalik q ilish d a , u la rd a n
fo ydalan ish da va u larn i ta s a rru f etishda yuzaga keladigan 
m u n o s a b a tla rn i ta rtib g a so lish d a n , sh u n in g d e k , yer osti 
b o y lik larid an fo y d alan u v ch in in g h a q -h u q u q la rin i him oya 
qilishdan iborat.
1996-yil 2 7 -d e k a b rd a O 'z b e k is to n R e s p u b lik a s in in g
«Atmosfera havosini muhofaza qilish to'g'risida»gi qonuni qabul 
qilingan. Q o n u n 30 ta m o d d ad an ib o ra t b o 'lib , atm osfera 
h a v o sin i m u h o fa z a q ilish to 'g 'r is id a g i q o n u n h u jja tla ri, 
fuqarolarning huquq va m ajburiyatlari, standartlar va m e’yoriy 
hujjatlar, havo m uhitiga zarar yetkazganlik uchun javobgarlik 
kabi m oddalar mavjud.

---

1999-yil 14-aprelda 0 ‘zbekiston Respublikasining « 0 ‘rm on 
t o ‘g ‘risid a » g i q o n u n i q a b u l q ilin g a n . U n d a re s p u b lik a
hududidagi o ‘rm onlarni himoya qilish, ulardan foydalanishni 
ta r tib g a s o lis h n in g h u q u q iy a s o s la ri is h la b c h iq ilg a n . 
Shuningdek, «H ayvonot va o ‘simliklar dunyosini himoya qilish 
to ‘g ‘risidagi» qonunning to'ldirilgan varianti qabul qilingan. 
U n d a respublikada noyob y o ‘q olib b o ray o tg an o ‘simlik va 
hayvonlam i himoya qilishni Va ulardan foydalanishni tartibga 
solishning huquqiy asoslari belgilab berilgan.
2 0 0 0 -y ild a 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s in in g « E k o lo g ik
ekspertiza to ‘g‘risida»gi qonuni qabul qilingan. U shbu qonunda 
0 ‘zbekiston R espublikasi hu dud id a joylashgan tashk ilot va 
m uassasalam i qayta qurish va kengaytirish loyihalarini ekologik 
n u q tai n a z a rd a n b ah o lash ta rtib i, m u d d a tla ri, uni am alga 
oshirishda tom onlarning huquq va burchlari belgilab berilgan.
2001 -yil 6 - d e k a b r d a 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s in in g
«C h iqindilar» t o ‘g ‘risidagi q o n u n i q a b u l q ilin g an . U sh bu
qonunda respublika hududida chiqindilardan foydalanish, ulam i 
q ay ta ishlash, eksport qilish tartib i, bu b o ra d a k orxona va 
tashkilotlarning huquq va m ajburiyatlari o ‘z ifodasini topgan. 
Shuningdek, 0 ‘zbekiston Respublikasining ikkinchi chaqiriq 7- 
sessiyasida 0 ‘zbekiston hududida «Biologik rang-baranglikni 
saqlash» konvensiyasi ham qabul qilingan.
0 ‘zbek isto n h u d u d id a ov qilish va b a liq ovlash ta rtib i 
0 ‘z b e k isto n R e sp u b lik a si O liy K e n g a sh in in g 1993-yil 3- 
sentabrdagi № 937-XIII sonli va V azirlar M ahkam asining 1993- 
yil 1 5 -d ek a b rd a g i № 6 00-so n li q a ro r la r ig a k o ‘ra am a lg a
oshiriladi. S huningdek, 0 ‘zbekiston R esp ub lik asid a ov va 
baliqchilik x o ‘jaliklari to ‘g ‘risidagi qaroriga asosan Vazirlar 
M ahkam asi tom onidan 1991-yil 10-aprelda tasdiqlangan №95- 
sonli k o ‘rsatm asiga k o 'r a ham da 0 ‘zbekiston R espublikasi 
tabiatni m uhofaza qilish D avlat q o ‘m itasining 1992-yil 8-iyun 
va 1993- yil 5-yanvardagi buyrug‘iga binoan am alga oshiriladi.
H u q u q iy d a lo la tn o m a la r b ila n b irg a 0 ‘z b e k is to n
Respublikasida tabiatni m uhofaza qilish va tabiiy resurslardan 
oqilona foydalanish sohasini tartibga solishga yo'naltirilgan 
q a to r huquqiy asoslang an m e ’yoriy d a lo la tn o m a la r qabul

---

qilinganki, ularning barchasi bu sohadagi ishlarni tartibga solish 
uchun xizm at qiladi. Bularga quyidagilar misol b o ‘la oladi: 
xususiy m ulk lo ‘g ‘risidagi, kooperatsiya t o ‘g ‘risidagi, ijara 
t o ‘g ‘risidag i, k o rx o n a la r t o ‘g ‘risid ag i, o lin a d ig a n so liq lar 
t o ‘g ‘risjd a g i, b irla sh m a la r, ta s h k ilo tla r, jo y la r d a d a v la t 
h o k im iy ati o rg an la ri to 'g 'ris id a g i, fu q a ro la rn i o 'z in i-o 'z i 
boshqarish organlari to ‘g‘risidagi, standartlashtirish to ‘g ‘risidagi 
huquqiy-m e’yoriy hujjatlar shular jumlasidandir.
O 'zb ekisto n R espublikasida tab iatn i m uhofaza qilish va 
m axsus m uhofaza q ilinadigan tabiiy hu d u d lar t o ‘g ‘risidagi 
qonunlarning qabul qilinishi m unosabati bilan ishlab turgan 
huquqiy asosga ega bo'lgan dalolatnom alarga o ‘zgartirish va 
q o ‘shim chalar kiritilgan, Bundan m aqsad, ularni O 'zbekiston 
R espublikasi K o n stitu tsiy asid a k o 'rsa tib o 'tilg a n q o n u n lar 
talablariga m uvofiqlashtirishdan iborat.
T abiatni m uhofaza qilish to'g'risidagi qonunlarni hayotga 
tatbiq etish bjrinchi navbatda D avlat hokimiyati va boshqaruv 
organlari, maxsus m as’ul organlar, yuridik va fizik shaxslar 
to m o n id a n k o m p in te n siy a v a q o id a la rg a a so sa n a m a lg a
oshiriladi.
T abiatni m uhofaza qilish to'g'risidagi qonunlarni buzganlik 
u c h u n ja v o b g a r lik k a to r tis h m a s a la la ri O 'z b e k is to n
Respublikasining m a ’muriy javobgarlik to 'g'risidagi kodeksida' 
ta b iiy m u h itn i m u h o fa z a q ilish va ta b ia td a n fo y d a la n ish
s o h a sid a g i h u q u q b u z a rlik u c h u n m a ’m u riy ja v o b g a r lik
m e’yorlarida belgilangan. M a ’muriy kodeksda jinoyat turiga 
qarab turli m iqdorda jarim alar to'lash va m a ’lum huquqdan 
m ahrum qilish jazolari ko'rsatilgan. O'zbekiston Respublikasi 
jinoyat kodeksining4-bo‘limi «Ekologiya sohasidagi jinoyatlar» 
deb yuritiladi. Jin o yat kodeksida ekologiya sohasidagi turli 
jinoyatlar uchun jarim a to'lash, m uayyan huquqdan m ahrum
qilish, mol-mulkni m usodara qilish, axloq tuzatish ishlari, qam oq 
va ozodlikdan m ahrum qilish choralari belgilangan. 1994-yil 22- 
s e n ta b r d a q a b u l q ilin g a n yan g i « M a ’m u riy ja v o b g a r lik
to'g'risida»gi jinoiy va jinoiy protsessual kodekslar respublikada 
tabiatni muhofaza qilish va undan oqilona foydalanish ishlarida 
m uhim rol o'ynaydi.

---

Respublikada tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunlar 
xalqaro huquqiy m e’yorlarni hisobga olib tuzilgan va xalqaro 
ta s h k ilo t ek sp ertlari to m o n id an b ah o lan g an . Bu q o n u n lar 
respublikada ekologik barqarorlikni ta ’minlash talablariga javob 
bera oladi. 
.