P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

sa b a b la r o q ib a tid a y ilig a 7 m ln .g e k ta r h a y d a lm a yer
yo'qotilm oqda. Bundan tashqari yiliga millionlab gektar yaroqli
unum dor yerlar sanoat korxonalari, suv om borlari, konlar,
y o 'lla r , q u vu rlar o 'tk a z ish , elek tr va a lo q a ta r m o q la ri,
aerodrom lar, aholi punktlari qurilishi kabi nodehqonchilik
maqsadlarga ajratilmoqda. BMT m a’lumotlariga ko'ra dunyoda
faqat shahar va yo'llar qurilishi uchun yiliga 300 ming gektar
haydalma yerdan foydalaniladi.
T up roq lar e r o ziy a si deb tu p r o q n in g y u za u n u m d o r
qatlamlarini suv, shamol va boshqa antropogen ta’sirlar ostida
yuvilib, uchirib ketilishi va yemirilishiga aytiladi. Eroziya jarayoni
tuproqqa juda kuchli salbiy ta’sir ko'rsatadi. U ning natijasida
tuproqning k o'p xususiyatlarini belgilovchi gumus va mayda
k o llo id za r ra ch a la r m iq d ori k a m a y ib k e ta d i, o q ib a td a
tuproqning g'ovakligi, suv ushlash va o'tkazish, termik, zichlik,
ozuqa moddalari, biologik faolligi, o'z-o'zini tozalash va tiklash
k abi bir q ator agroekologik k o'rsatk ich lari y om on lash ib ,
unumdorligi sezilarli pasayib ketadi.
Eroziyada tuproq gumusining kamayishi tufayli tuproqning
energetik zaxirasi kamayib ketadi. Bir gektar yerning bir
santimetr gumusli qatlami yuvilib yoki uchirib ketilishi 167472
10
6
joul energiya yo'qolishiga teng bo'ladi. Yuqorida qayd
etilgan omillar tuproqlarning biosferadagi rolini pasaytirib, tabiiy
barqarorlikning buzilishiga olib keladi. Bu esa o'z navbatida
atrof-muhitda chuqur va ko'p hollarda tiklab bo'lmas darajadagi
og'ir ekologik oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Eroziyadan nafaqat agrar soha, balki suv havzalari va sug'orish