P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

xarakteri kabilar.
Antropogen omillar - nishabli yerlarda eroziyaga qarshi yetarli
choralar ko'rm asdan foydalanish, su g‘orish va y o g ‘in-sochin
suvlarini talab darajasida boshqara bilmaslik, yerlarni qiyalik
b o‘ylab haydash, ishlov berish va m e’yoridan ortiqcha sug‘orish,
nishabli yerlarga k o ‘p ishlov beriladigan sersuv ekinlam i ekish,
tuproqdagi gumus va boshqa k o ‘plab ozuqa moddalar miqdorini
kamaytirib yuborish, o ‘simlik qoplam ini m e’yoridan ortiqcha
y o ‘qotish, deflyatsiyaga m oyil yerlarga n o to ‘g ‘ri ishlov berish
va ularni ochiq qoldirish, chorva mollarini n oto‘g ‘ri boqish, turli
xalq xo'jalik bino va inshootlarini qurishda ekologik talablarga
q at’iy rioya etmaslik va boshqalar.
Suv eroziyasining gorizontal va bo'ylam a yo'nalishda yuz
beruvchi xillari bor. Eroziya jarayoni nishablik 0 ,5 -1 ,0 dan

---

yuqori b o ‘lganda ro‘y bera boshlaydi. Gorizontal yuza b o ‘ylab
yuz beruvchi eroziya deb tuproqni nishabli yuzalardan suv
ta ’sirida nisbatan bir xil tezlikda yuvilishiga aytiladi. Bu xildagi
eroziyada tu p roq n in g yu vilish i u zlu k siz yuz berib turishi
oqibatida yer yuzidan katta raiqdordagi tuproq raassasi suv bilan
ch e tg a o q ib c h iq ib k eta d i. N a tija d a tu p ro q se k in -a sta
unumdorligini yo'qotadi.
B o‘ylama eroziya deb nishablik yerlarda y o g ‘in-sochin yoki
sug'orish suvlarining torroq raaydonda kuchli oqim vujudga
kelishi tufayli tuproqni bo'ylama(tik) yo'nalishda yemirilishiga
aytiladi. Bunda ko'pincha jarliklar hosil bo'ladi, shuning uchun
bu xil eroziyani jarlanish deb ham yuritiladi. Jarlanish oqibatida
yirik yaxlit yer maydonlari bir necha mayda bo'laklarga bo'linib