P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

S u n ’iy suv om borlari. 
Keyingi 4 0 -5 0 yil m obaynida k atta 
daryo suvlari yordam ida elektr quvvati olish uchun bir qancha 
suv om borlari qurildi. M asalan, 0 ‘zbekiston daryolarida ko‘plab 
suv om borlari qurilgan bo‘lib, ulardagi suvning hajmi 10 m lrd.m 3 
ni tashkil qiladi (22-rasm). U lar tufayli hozir A m udaryo va 
Sirdaryoning tez oqar suvlari ancha jilovlangan. Tuyam o'yin suv 
om b o ri, Q a y ro q q u m , C h o rd a ra va b o sh q a suv o m b o rlari 
0 ‘zbekistonning iqtisodiy taraqqiyotida katta rol o'ynam oqda. 
S a n o a t k o rx o n ala rin in g keng k o 'la m d a rivojlanishi, aholi 
turarjoylarining k o 'p lab qurilishi, yangi shaharchalarning paydo 
bo'lishi suvga bo'lgan ehtiyojni muttasil oshirm oqda. Shuning 
uchun suv yig'ish m aqsadida daryolarga to'g'onlai* qurilib, yer 
m aydonlarini sUg'orish kabi m uam m olar hal qilinmoqda. Suv

---

om borlari suvining tarkibi daryo suvlari, yog‘in-sochin va oqava 
suvlar tarkibidan farq qiladi. Suv om borlari suvining o ‘ziga 
xosligi shundaki, ularning yuza sathi suv m iqdoriga nisbatan 
k a tta bo'lad i. Shuning uchun undagi suv tez m inerallashib, 
sho'rlanish darajasi ortib boradi. Suv om borlaridagi suvlarning 
yana bir xususiyati shundaki, ular yozda k o ‘karib ketadi. Bunga 
sabab suvda m ikroskopik o'sim liklarning rivojlanishi, suvning 
organik m oddalar bilan boyishi natijasida vodorod sulfidning 
pay d o b o 'lish i h am d a suvda erigan oksigenlarni kam ayib 
ketishidir. Buning o qib atid a suv om bo rlaridag i b aliq lar va 
boshqa suvda yashovchi jonivorlarning qirilib ketishi kuzatiladi. 
Suv om borlari suviga nisbatan daryo suvlari ancha toza bo'ladi, 
daryo suvlari doim o harak atd a bo'lganligi sababli o'z-o'zini 
tozalash jarayonlari tez sur’atlar bilan kechadi, m a ’lum turdagi 
bakteriyalardan xoli bo'ladi, organik m oddalar o 'z navbatida 
zararsiz mineral tuzlarga aylanadi. Suv om borlarini qurish ju da 
k o 'p m uam m olarning kelib chiqishiga sabab bo'ladi. M asalan, 
to 'g 'o n yuqorisida suv sathi ko'tarilib , atrofdagi k o 'p joylarni 
suv bosadi, yer osti suvlari ko'tariladi, natijada u yerlarga birorta 
ham obyektlar qurib bo'lm aydi.
%
IVi&tsion OVbekNtXi (>№*£'i&on Qifg'i/ision
22-rasm. M arkaziy Osiyo m am lakatlari bo'yicha Sirdaryo havzasida 
yirik suv om borlarining joylashtirilishi.