P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

Tekshiruv savollari
1. H ayot m uhiti deyilganda nim ani tushunasiz?
2. Ekologik om illar haqida nim alar bilasiz?
3. Tirik organizm larning atrof-m uhitga moslashuvini tahlil 
eting.
4. P o p u ly a ts iy a q a n d a y tu z ilm a va u n in g a so siy
xususiyatlarini tushuntiring.
5. Biosenoz tushunchasini tushuntiring.
6. Ekotizim va unga xos qonuniyatlarni tushuntiring.
7. E kotizim dagi m odda va energiya alm ashinuvi qanday 
am alga oshadi?
8. Populyatsiya, biosenoz va ekotizim larni o'rganishning 
qanday ekologik aham iyati bor?
1.4. Biosferada kechadigan jarayonlar
M avjud ilmiy m anbalarga k o ‘ra, yer sayyorasida hayotning 
paydo b o ‘lish tarixi 3,5-3,8 m illiard yilga teng deb hisoblanadi. 
H ayotning vujudga kelishi haqida bir necha nazariyalar mavjud. 
U lardan birida t a ’riflanishicha, hayot dastlab tiriklikning b a ’zi 
xususiyatlarini o ‘zida m ujassam lashtirgan organik birikm alar 
shaklidan boshlanib, to hozirgi ongli odam gacha b o ‘lgan uzoq 
evolutsion davrni boshidan kechirgan. Tirik organizmlar bu uzoq 
taraqqiyot davrida yuqori moslashuvchanlik xususiyatlari tufayli 
y e rd a g i 
tu rli 
h a y o t 
m u h itla r in i 
o 'z la s h tir d ila r
(1-rasm). M asalan, hozir fanga organizm larning haroratga 
bardoshlik chegarasi absolyut nuldan (-273°C) to 180°C gacha,

---

bosim ga bardoshlilik chegarasi esa v ak u u m dan to 12 ming 
atm osfera(12*108Pa) gacha ekanligi, b a ’zi organizm lar turli 
m u h itla rd a (k islo ta va e ritm a la rd a ), h a tto y a d ro rea k to ri 
qozonlarida ham uchrashi mumkinligi m a ’lum.
Yerda hayotning paydo bo'lishi, takom illashuvi va k o ‘plab 
hududlarni egallay boshlashi bilan tirik organizm lar sayyorada 
kechadigan jarayonlarda o ‘ziga xos o ‘rinni egallay boshlaganlar. 
H a y o tn in g d oim iy t a ’sirig a d u c h o r b o 'lg a n yerning yuza 
qatlam larida, y a ’ni atm osferaning 20-25 km. balandligigacha 
yo k i a e r o b io s fe r a g a c h a , suv z a m in la r in in g 0,5 km . 
c h u q u rlig ig a c h a a lo h id a o 'z ig a h o s x u s u s iy a tla ri b ila n
farqlanuvchi «jonli qobiq» shakllangan. M ana shu jonli qobiqni