P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

Tuproqlar odatda sanoat, energetika, agrar, qurilish, maishiy
va boshqa sohalam ing turli chiqindilari hamda mineral o ‘g ‘itlar
va pestitsidlarning qoldiqlari bilan k o ‘proq ifloslanadilar.
S a n o a t ch iq in d ila ri b ilan k u ch li iflo s la n g a n « S a n o a t
dashtlari» o ‘rnida ko'pincha ekinlar yaxshi o'sm aydi, chunki
tuproqlarda mis, oltingugurt, molibden, rux, kadmiy, titan, bor,
ftor kabi k o'p la b elem entlarning m iqdori tabiiy h oldagiga
nisbatan bir necha marta k o ‘p b o'ladi, y a ’ni m oddalarning
tuproqdagi tarkibiy va miqdoriy m utanosibligi (m uvozanati)
buzilgan b o 'la d i. T uproqlarning ishdan ch iqish ida m etall,
plastmassa, turli kim yoviy qoldiqlar, kul, shlak, shisha, sopol
h o lid a g i q a ttiq n o o r g a n ik c h iq in d ila r ham se z ila r li rol
o'ynaydilar.
Zararli moddalarning tuproqqa havo orqali kelib tushishi ham
asosiy ifloslovchi omillardan biri hisoblanadi. Turli manbalardan
havoga chiqarilgan tashlama (chiqindi)lar m a’lum paytdan keyin
asta-sekin tuproq yuzasiga qaytib tushadilar, bunda sham ol
muhim rol o'ynaydi. Havo orqali ifloslanish tabiiy va antropogen

---

omillar tufayli yuz beradi. Deflyatsiya, vulqonlar otilishi va turli
kosmik jarayonlar bilan b og‘liq ifloslanishni tabiiy ifloslanish,
in so n n in g turli ish lab ch iq arish fa o liy a tla ri bilan b o g ‘ fiq
ifloslanishni esa antropogen ifloslanish deyiladi.
Hozirgi paytda havoga antropogen y o ‘l bilan yiliga o'rtacha
IQ
12
 tonna tashlamalar chiqariladi, ular tarkibida Pb, Cd, Se, As,
N i, Hg, Cu, F kabi zaharli moddalar va zararli changlar tuproqqa
tushib, uning xususiyatlarini yomonlashuviga olib keladi. Bunday