P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

chog‘id a  b iz   g 'a y ra tim iz   oshib  k etg an lig in i  sezam iz,  o ‘z im iz n i  b ard am , 

ishchan  his  q ila m iz .

Aksincha,  boshqa ba’zi  bir hissiyotlar vegetativ nerv sistemasi faoliya­

tining  va  shu  sistema  boshqarayotgan  organlar faoliyatining  pasayishi  sa­

babli tug'iladi.  Qayg'u, g‘am,  qo‘rquv singari  mana shunday salbiy emot- 

siyalar chog‘ida qon aylanish, ovqat hazm qilish, nafas olish o'zgaradi, kishining 

rangi oqarib-bo'zarib ketadi, uning ko‘zlari  nursizlanadi va hokazo.

Ba’zi salbiy hissiyotlar, masalan, g‘azab, vahima ba’zan vegetativ nerv 

sistemasining  faoliyatini  oshirib  yuboradi.  Lekin  bunday  hollarda  ham 

shu  hissiyotlarning salbiy xarakteri  shu  narsada  namoyon  bo'ladiki,  bun­

day hissiyotlar tugashi bilan organizm bo'shashib ketadi, kishining tinkasi 

quriydi,  ba’zan  esa kishida alohida asabiy betoblik vujudga  keladi.

Biz  o'zimiz  sababini  anglamagan  emotsional  holatning,  ya’ni  bizga 

sababi  ma’lum  bo'lmagan  tuyg'ularning  bizda  tug'ilishi  vegetativ  nerv 

sistemasida va bu sistema boshqaradigan organlarda bo'ladigan o'zgarishlar 

bilan  izohlanadi.  Chunonchi,  odamda  ba’zan  besabab  xushchaqchaqlik, 

besabab xavotirlanish,  ko'ngil g'ashlik va shu  kabi  holatlar paydo bo'ladi.

Biroq,  shuni  nazarda  tutish  kerakki,  vegetativ  nerv  sistemasi  bosh 

miya po'sti  bilan  bog'langan  bo'lib,  odam  organizmida bo'ladigan vege­

tativ jarayonlarning hammasi bosh  miya po'stiga bo'ysunadi.  l.P.  Pavlov 

ta’limotiga ko'ra, nerv sistemasining oliy bo'Iimi bo'lgan bosh miya «badan- 

da bo'ladigan  hodisalaming  hammasini  idora  qilib  turadi»  (O'sha  kitob, 

410-bet).

Bundan  chiqadigan  xulosa  shuki,  emotsional  kechinmalarning  ham­

masi bosh  miya po'stining faoliyati bilan ma’lum darajada bog'langandir.

Ikkinchi  signal  sistemasi  odamning  emotsional  kechinmalarida  katta 

rol  o'ynaydi,  ikkinchi  signal  sistemasidagi  bog'lanishlar  insoniy oliy  his- 

larning— intellektual,  axloqiy,  estetik  hislarning  —  nerv-fiziologik  aso­

sidir.  Ikkinchi  signal  sistemasi  birinchi  signal  sistemasi  bilan  uzilmas  ra­

vishda  bog'Ianganligi  va  shu  orqali  bosh  miya  po'sti  ostidagi  qismning 

faoliyatiga ta’sir qilib turishi sababli, odam o'z hissiyotlarini ongli  ravish­

da o'zi  boshqarib tura oladi.