|
ifod ali h a ra k a tla r
deb ataladi.
Emotsional kechinmalar awalo muskullarning ixtiyorsiz bo'ladigan
harakatlarida ifodalanadi. Ijobiy hissiyotlar vaqtida bu harakatlar, odatda,
shu hislarni tug'dirgan narsa tomonga yo'nalgan bo'ladi, salbiy hissiyotlar
vaqtida esa bu harakatlar shu hislarni tug'dirgan narsadan teskari tomon
ga yo'nalgan bo'ladi. Masalan, biz bir badiiy suratni ko'rib undan zavq-
lansak, bizda yoqimli his tug'iladi, shuning uchun beixtiyor shu suratga
yaqinlashamiz. Shuningdek, qalin do'stimiz bilan to'satdan uchrashib
qolganimizda, biz shu do'stimizga tomon beixtiyor harakat qilamiz, ya’ni
unga yaqin borib qolganligimizni o'zimiz ham sezmay qolamiz.
Ayrim salbiy hissiyotlar vaqtida bizning harakatlarimiz shu hisni
tug'dirgan narsadan chetlatishga intiladi. Boshqa ba’zi salbiy hissiyotlar
vaqtida, masalan, g'azab, nafrat hislari vaqtida bizning harakatlarimiz
shu emotsional kechinmalarga sabab bo'lgan narsa tomonga yo'naladi.
Buning sababi shuki, bizda shu narsani yo'q qilish yoki uning harakatini
bostirish harakati tug'iladi va biz shunga intilamiz. Mustaqil vatanimiz-
ning dushmanlari, terrorizmga, diniy aqidaparastlikka, vahobizmga nis
batan bizdagi g'azab va nafratning ajoyib ahamiyati bor, chunki bu g'azab
va nafrat dushmanni yo'q qilishga qaratilgan emotsional kechinmalardir.
Bizning emotsional kechinmalarimiz mimikada, gavda harakatlarida
va imo-ishoralarda ayniqsa yaqqol ifodalanadi. Kishining emotsional
kechinmalari fiziologik jarayonlarda yig'i, kulgi va boshqa shu kabilarda
ham namoyon bo'ladi.
Hissiyotlarning harakatlarda, mimikada, gavdada, imo-ishoralar va
ma’noli ko'z qarashlarda, boshqa shu kabilarda mana shu tariqa tashqi
ifodalanishlarining hammasi suratga va kinoga olish yo'li bilan qayd qilinishi
mumkin.
Kishining emotsional kechinmalari uning nutqida ifodalanadi. Turli
emotsional kechinmalar vaqtida uning tezligi o'zgaradi, ko'pincha, nutq
ning sintaksis tuzilishi buziladi, ritmika va intonatsiya o'zgaradi. O'tkazilgan
tekshirishlar shuni ko'rsatdiki, g'amginlik va ma’yuslik hislarini ifodalovchi
nutq vaqtida shu nutqni so'zlovchi kishining ovozi beixtiyor pasayib ke
tadi, nutqning o'zi susayib qoladi, so'zlayotgan kishining tovushi ham
bo'linib-bo'linib chiqadi. Xursandlik holatida bir nima so'zlayotgan kishi
ning nutqida bunga butunlay teskari holat namoyon bo'ladi. Turli emot
sional kechinmalar vaqtida ovozning titrashi va uning past-balandligi turli
cha o'zgaradi.
Hissiyotlarning mana shu tashqi ifodalari, odatda, ixtiyorimizdan
tashqari namoyon boMadi. Shuni ham aytib o'tish kerakki, ayrim hislar
o'ziga xos shaldda ifodalanadi. Masalan, qo'rquv vaqtida kishining ko‘z
qorachiqlari kengayib ketadi, badani qaltiraydi, yuzi oqarib-bo‘zarib ke
tadi. Xursandlik hissi vaqtida kishining ko‘zi yarqirab ketadi, yuzida qi-
zarish paydo boMadi, harakatlar tezlashadi va hokazo.
Ammo odam o'zining ifodali harakatlarini o‘zgartirishi mumkin: u
ba’zi harakatlarni tiyib turishi, ba’zilarini esa kuchaytirishi mumkin. Odam
sun’iy ravishda yangi ifodali harakatlar yaratishi va shu ifodali harakatlar
yordami bilan o'zidagi emotsional kechinmalarni toMiq va xilma-xil qilib
ochib berishi mumkin.
Odam o'zining mimikasi va gavda harakatini, shuningdek, tovushini
atayin chiroyli qilib ko'rsatishi mumkin. U garchi o‘zi muayyan hissiyot
lami kechirmayotgan boMsa ham, ammo shu hissiyotlami ifodalaydigan
harakatlar yaratishi mumkin. Chunonchi, artistlar sahnada o'z hislarini
emas, balki sun’iy mimika, imo-ishoralar, nutqining intonatsiyasi va shu
kabilarni yaratish yo'li bilan muayyan ifodali harakatlarni tasvirlab
ko'rsatishlari lozim boMadi. Har bir kishi ham o'z hissiyotlarining tashqi
ifodalarini ma’lum darajada o'zgartirishi mumkin.
Mana shu o'zgartiriladigan va yangidan vujudga keltiriladigan ifodali
harakatlar, ya’ni emotsional kechinmalarning tashqi alomatlari kishida
mustahkam o'rnashib qolishi, ko'nikma va odatga aylanishi, so'ngra esa
hislaming tabiiy ifodasi tariqasida beixtiyor namoyon boMishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
