P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Affektlar

Tez paydo bo'ladigan,  nihoyat  darajada kuchli, g'oyat jo'shqinlik bi­

lan  o'tadigan  qisqa  muddatli  emotsional  holatlar  aflektlar  deb  aytiladi. 

Masalan, birdaniga achchiqlanish, g'azablanish, to'satdan qo'rqish va shu 

kabi  holatlar affektlarning bir ko'rinishidir. Affektlar ko'pincha to'satdan 

paydo bo'ladi va ba’zan atigi bir necha daqiqa davom etadi. Affekt hola­

tida kishining ongi, tasawur qilish va fikr qilish  qobiliyati torayadi, susa­

yib  qoladi.  Mana  shunday  kuchli  emotsional  qo'zg'alish  shiddatli  ha- 

rakatlarda,  tartibsiz  gaplarni  gapirib  yuborishda,  ko'pincha,  baqirib  yu- 

borish  tarzida  namoyon  bo'ladi.  AfTektlar vaqtida odamning  harakatlari 

kutilmagan  tarzda,  «portlash» singari,  birdaniga boshlanib  ketadi.

Ba’zan  affektlar tormozlanish  holati  tariqasida  namoyon  bo'ladi  va 

bunday holatda organizm bo'shashib,  harakatsiz bo'lib va shalvirab qola­

di.  Chunonchi,  kutilmagan  bir  quvonchli  holatni  ko'rib  suyunib  ketgan 

kishi «o'zini yo'qotib qo'yadi» va «nima deyishni bilmay qoladi».  Bunday 

holat  ko'pincha  odam  birdaniga  qo'rqqanida,  to'satdan  quvonganida, 

birdaniga g'azablanganida va shu kabi hollarda, ayniqsa, yaqqol namoyon 

bo'ladi.

Affektlar  kishining  irodasi  bo'shashgan  vaqtda  paydo  bo'ladi,  af­

fektlar  odamning  o'zini  tiya  olmasligini,  o'zini  tuta  bilmasligini 

ko'rsatadigan  alomatdir.  Affekt  — emotsional  xatti-harakatning  ibti­

doiy  shaklidir.

Lekin  har bir kishi  o'zi  yetarli  daraja  ongli  bo'lganligi  uchun,  o'zida 

affekt paydo bo'Hshiga yo'l qo'ymasligi yoki affekt paydo bo'lishi bilanoq 

o'zini  darhol  bosib  olishi  mumkin.  Odam  affekt  juda  zo'r  kuch  bilan 

paydo bo'lgan vaqtda ham «o'zini tutib qolishi» mumkin. Albatta, buning 

uchun  kishida  kuchli  iroda  bo'lishi,  unda  o'zini  tuta  bilish,  o'zini  tiya 

bilish  singari  iroda  sifatlari  mavjud  bo'lishi  kerak.  Odamda  bu  sifatlar 

tarbiya va o'z-o'zini tarbiya qilish  yo'li  bilan  paydo  qilinadi.

---