P habibullaev


bet54/117
Sana31.12.2021
Hajmi
#256849
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   117
Bog'liq
Kvant statistik fizika

Jadvalning davomi
Olam  eralari
Vaqt
Olam  holati
Leptonlar erasi
О
1
О
Nuklonlar,  leptonlar,  fotonlar.
Yengil  yadroiar 
sintezi;  radiatsiya 
erasi
(1  -  200) 
sek
H 2,  H \   He-\  He4
Yuqori  tempera- 
turali  plazma
200 
sek
  300000 
y il
lonlashgan  vodorod  («70%),  geliy 
(=30%),  elektronlar va  fotonlar.
Plazma
rekombinatsiyasi
3-105  -   106 
y il
Plazmaning  neytral  atomlardan 
tuzilgan  muxitga  aylanishi.
Atamar  Olam
105  -   I09 
y il
Olamning  fotonlar  uchun  shaffof 
bo'lishi.
Yulduzlar, 
galaktikalar olami
109  -   2-10 
w y il
Yulduzlar va  galaktikalarning  pay­
do  bo'lishi.  Yulduzlarda  nuklonlar 
sintezi.  0 ‘tayangi,  mitti,  neytron 
va  kvark  yulduzlar,  qora  teshiklar, 
Quyosh  sistemasining  paydo  bo'­
lishi.
3-§.  Yulduzlarda  elementlar  sintezi
1-jadvaldan  ko‘rinadigan,  01am  yoshi  1  mlrd  yil  boMganda,  uning 
«tinch» davri tugab, katta masshtabdagi kosmik qurilishlar davri boshlanadi. 
Bu  davrda  asosan  qurilish  materiali  -   vodorod  va  geliydan  birlamchi 
yulduzlar  paydo  boMaboshlaydi. (I.Kantninn  (1724-1804)  gipotezasiga 
ko‘ra,  Olamni  toMdirgan  xaos  holatidagi  materiyadan  tortilish  va  itarish 
kuchlari  tufayli  Olamning  katta masshtabdagi  obyektlari paydo boMgan). 
Gravitatsiya tortilish kuchi natijasida modda siqiladi,  u qiziydi va termoyadro 
reaksiyalarining borishiga imkon tugMladi.  Bu yerda shuni ta’kidlash joizki, 
Olamni tashkil etgan modda massasining 99 foizini barionlar (vodorod va 
geliy),  1 foizga yaqinini fotonlar, elektronlar esa juda kam qismini tashkil 
etadi.  Boshqacha  aytganda,  galaktikalararo  tortilish  kuchini,  yulduzlar 
holati  va  ularning evolutsiyasini  asosan  barionlar (fermionlar)  aniqlaydi. 
Demak,  yulduzlar  tarkibini  tushunish  uchun,  jumladan  elementlarning 
paydo boMishini bilish uchun, yadro moddasi tarkibini bilish lozim boMadi.
Yadro proton va neytronlardan iborat; proton va neytron-nuklonning 
ikki holatdagi ko'rinishlaridir.  Bu holda yadroning holati uning nuklonlari 
bilan aniqlanadi. Ammo temperatura va zichlik orta borib,  T   >  10i2 К   va 
p  >  1,5 -  1015  g/sm3  qiymatlarga  erishganda  nuklonlar  (proton,  neytron) 
kvarklarga ajraladi: kvark-glyuon plazma hosil boMadi; kvarklar o‘zlarining
96


adron  «qoplari»dan  «ozod»  boMadilar.  Bu  holda  yadroni  ko‘p  kvarkli 
sistema  deb  qarab,  uni  tadqiq  etish  lozim  bo‘ladi.
Past temperaturada {T=QK, p0 da) yadro  moddasi «suyuqlik» fazasida 
boMsa,  temperatura  ortgan  sari  u  gazsimon  fazaga  (nuklonlar  alohida- 
alohida holda) o‘tadi. Temperatura ortishi bilan barionlar va ogMr barionlar 
paydo  bo‘lishi  mumkin.  Temperaturaning yanada  ortishi bilan barionlar 
parchalanib,  kvarklar  kvark-glyuon  (glyuon-kvarklar  orasidagi  kuchli 
o‘zaro  ta’sir  maydonning  kvantlari)  holatiga  o‘tadi.
H ar bir kvark nuklon (yoki  mezon) tarkibida kvark-antikvark hamda 
glyuon bulutlarga o'ralgan bo‘!adi, ya’ni «shuba»ga ega bo'ladi.
Hozirgi vaqtda 3 ta avlodga tegishli u,d;s,c; b,t  kvarklar bizga ma’lum. 
U lar Olamning paydo boMgan birinchi onlarida uni tashkil etgan dastlabki 
zarralardir.
Olamning yoshi  10'1U sek boMganda, adron davri boshlanishida birinchi 
avlod u,d kvarklardan proton va neytron (nuklonlar) paydo boMa boshlaydi. 
O lam   yo sh i  10-4  boMganda  e rk in   u,d  k v a rk la r  ad ro n larg a 
«kondensatsiyalanib»  boMadi.  Bu  yerda shuni  aytish joizki,  2-va  3-avlod 
kvarklar Olam qurilishida ishtirok etmaydilar. Olam evolutsiyasida nuklonlar 
paydo boMishi davri  10~‘"-104 sekund juda muhim davrlardan hisoblanadi. 
So‘ng,  1  sek—200  sek  vaqt  davomida  Olamdagi  hosil  boMgan  proton- 
neytronlardan  iborat  plazmada  yadro  reaksiyalari  (nukleosintez)  davom 
etib, kosmik strukturani — galaktika va yulduzlarning tarkibini hosil qiluvchi 
f f  ,PPM e3,Нё*,L P ,L F   lardan  iborat  gaz  hosil  boMadi:  bu  hosil  boMgan 
gaz,  asosan,  vodorod  yadrosi  (proton)  va  geliy  yadrosi  H ^ ,  dan  iborat; 
qolgan  yadrolar juda  oz  qismni  tashkil  etadi;  masalan,  7T2-10 3-10-4  va 
//eMO M O  6  temperaturaning  tushishi,  plazmaning  zichligi  kamayishi 
tufayli  hamda  neytronning yemirilishi  sababli  bu  birlamchi  nukleosintez 
tezda,  Olamning yoshi  200  sek boMganda tugaydi.
Proton  (= 707c),  geliy  yadrosi  (= 30%),  foton,  elektron,  neytrino  va 
boshqalardan  iborat yuqori  temperaturali 
plazm a  davri 
uzoq  vaqt,  300 
m ingyil davom etadi.  S o ‘ng,  700 ming y il 

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   117




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish