P h aydarova

Turkum. 
Karpsimonlar — Cypriniformes
Vakil. 
Z o g ‘ora baliq — Cyprinus carpio L.
Kerakli materiallar va jihozlar: 
zog‘ora baliqning tax- 
taga o'rnatilgan skeleti, zog‘ora baliqning kartonga yopish- 
tirilgan skelet bo‘laklari (tana va dum umurtqalari, ko‘krak va 
qorin suzgich qanotlari skeletlari kamarlari bilan), bosh ske­
leti; preparoval ninalar, qo‘l lupasi; suyakli baliqlar skeletlari 
aks ettirilgan rangli jadvallar.
Mashg‘ulotning maqsadi: 
zog‘ora baliq misolida suyak­
li baliqlar sinfi vakillarining skeletini o‘rganish.
Ishning mazmuni: 
suyakli baliqlar skeleti tog‘ayli baliqlar 
skeletidan farq qilib, asosan suyaklardan tashkil topgan. Suyaklar 
kelib chiqishiga qarab tog‘ay (xondral) suyaklar va teri, ya’ni 
qoplag‘ich suyaklarga b o ‘linadi. Xondral suyaklar tog‘ay 
to ‘qimasining sekin-asta suyak to lqimasiga almashishidan hosil 
bo‘ladi. Qoplagich suyak chin terida hosil bo‘ladi va tog‘aylik 
davrini o ‘tamaydi.
Laboratoriya mashg‘ulotida yaxshi pishirilgan baliq terisini 
ehtiyotlik bilan shilib olib, teri ostida joylashgan orqa va dum 
muskullarining tuzilishini ko‘zdan kechiring. So‘ngra skeleti­
ning 
asosiy 
bo ‘limlari: kalla suyagi, um urtqa pog‘onasi,
60

---

qovurg‘alari, suzgich qanotlari suyaklarining tuzilishi bilan 
tanishing. Umurtqa pog‘onasidagi tana va dum umurtqalari­
ning tuzilishini taqqoslab o'rganing (33-rasm).
33-rasm . Suyakli baliqlarning yaxlit skeleti:
1-um urtqaning ustki ostist o 'sim tasi, 2-um urtqaning pastki yoyi, 3-um urtqa- 
ning pastki ostist o 'sim tasi, 4-qovurg'alari, 5-m uskul o ralig 'i suyakchalari, 6-qan 
ot sh u ’lalarining asosiy (radialiya) suyakchalari, 7-qanot s h u ’lalari, 8-yelka kam ari 
suyaklari, 9-chanoq kam ari suyaklari, 10-bosh skeleti.
0 ‘q skeleti 
(um urtqa pog‘onasi). Suyakli baliqlarning 
umurtqa pog‘onasi faqat xondral suyaklardan tashkil topgan 
bir qancha umurtqalar yig‘indisidan iborat. Zog‘ora baliqning 
umurtqa pog‘onasi ham faqat tana va dum bo‘limlariga bo‘linadi. 
Umurtqalar tanasi qo‘sh botiq amfitsel (umurtqa tanasini har 
ikkala yuzasi ham ichkariga botib kirgan) tipda, ularning 
orasida xorda qoldiqlari saqlanib qolgan (34-rasm), xorda qol- 
diqlari umurtqa tanasini teshib o‘tadigan tor kanallar orqali 
bir-biriga qo‘shiladi. Tana va dum bo‘limlarining umurtqalari 
tuzilishi jihatidan bir-biridan farq qiladi.
61

---