P h aydarova

epistrofeyning tishsimon o ‘simtasida 
ham aylana 
oladi. Epistrofeydagi tishsimon o‘simta aslida atlasning ajral­
gan tanasi hisoblanib, u epistrofeyga mustahkam birikkan. 
Epistrofeyning ko‘ndalang o ‘simtalari kalta va kichik bo‘lib, 
orqaga qayrilgan va ularda umurtqa arteriyasi uchun teshik 
bor. Yuqori yoki nevral yoylaming ustida kalta ostist o ‘simtalari 
bo‘ladi. Qolgan bo‘yin umurtqalari qovurg‘a rudimentlariga
205

---

ko‘ndalang o ‘simtalarning qo'shilib, ichidan qon tomirlari 
o'tadigan kanal hosil qilishi bilan xarakterlanadi. Yuqori yoy- 
larda qo‘shni umurtqalarni bir-biri bilan harakatchan biriki- 
shini ta ’m inlovchi 
biriktiruv yuzalari 
b o ‘ladi.
K o‘krak b o ‘limi umurtqalarining soni turli sutemizuvchilar 
turlarida 9 tadan 24 tagacha (tulkilarda 13 ta) bo‘ladi. Umurtqa- 
ning 
tanasidan 
yuqoriga orqa miya kanali devorini hosil qi- 
luvchi 
ustki yoylar 
chiqadi. Ustki yoylar ustida orqaga qayrilgan 
baland 
ostist o ‘simta 
joylashgan. K o‘krak umurtqalarining 
hammasida qovurg‘a bor. Qovurg‘alar suyakdan iborat ustki 
(orqa) va tog‘aydan iborat pastki (qorin) bo‘limlardan tashkil 
topgan. Barcha qovurg‘alar o ‘zining boshchasi bilan ikkita 
qo‘shni um urtqa tanasiga, shuningdek b o ‘rtma yordami bilan 
k o ‘ndalang o ‘sim talarga birikadi. N atijada qovurg‘aning 
umurtqaga q o ‘sh birikishi vujudga keladi. Qovurg‘aning boshi 
bilan bo‘rtmasi oralig‘ida hosil bo‘lgan teshikdan qon tomir­
lari o ‘tadi.
Bel bo‘limida umurtqalar soni turli sutemizuvchilarda 2 
tadan 9 tagacha (itlarda 6 ta, quyon va tulkilarda 7 ta) bo‘ladi. 
Bel umurtqalarida rudimentar qovurg‘alar bor. Ko‘pchilik sut 
emizuvchilarda dumg‘aza umurtqalari o ‘zaro va chanoq suyak- 
lariga qo‘shilgan 4 ta umurtqadan iborat. Bulardan faqat old­
ingi 2 tasi haqiqiy dumg‘aza umurtqasi hisoblanadi, qolgan 2 
tasi esa dumg'azaga yopishgan dum umurtqalaridir. Yirtqich- 
larda d u m g ‘aza u m u rtq alari soni 3 ta, quyonda 4 ta, 
o ‘rdakburunlarda esa 2 ta bo‘ladi.
Dum umurtqalari sutemizuvchilarda ancha o ‘zgaruvchan. 
Masalan, gibbonlarda 3 ta, uzun dumli yashcherlarda 4 6 -4 9
ta, tulkilarda 19 ta, quyonlarda 15 ta, orangutanglarda 3 ta, 
odamlarda 3 - 6 ta (odatda 4 ta) bo‘ladi.