P h aydarova

to'piq suyagi, 
tashqaridagisi esa 
tovon suyagi 
deb 
ataladi. Bu suyakning orqa qismida sutemizuvchilar uchun 
xarakterli bo‘lgan payning birikishi uchun tovon bo‘rtmasi 
mavjud. Nihoyat, sutemizuvchilarning tizza bo‘g‘imida ser- 
pay yumaloq suyakcha - tizza kosasi joylashgan.
Topshiriqlar:
Quyon, kalamush yoki mushukning umumiy skeleti, bosh miya
skeleti, umurtqa pog‘onalari, oldingi va keyingi oyoq skeletlari hamda
kamarlari bilan tanishib, o ‘rganib chiqgach, quyidagi rasmlarni al-
bomga chizib oling:
1. Quyonning to ‘liq skeleti;
2. Tulki yoki kalamushning bosh miya skeleti;
3. Bo‘yin va ko ‘krak umurtqalari;
4. Sutemizuvchilar qulog‘ining tuzilish sxemasi;
5. Oldingi oyoqlari va yelka kamari;
6. Orqa oyoqlari skeleti;
7. 
Chanoq kamari skeleti.
209

---

22-mashg‘ulot. SUTEMIZUVCHILAR SINFI
VAKILLARINI ANIQLASH
Kerakli materiallar va jihozlar: 
turli ekologik guruhlar­
ga kiruvchi sutemizuvchilar kolleksiya materiallari (sut emi- 
zuvchilar tulumlari), sutemizuvchilaming aniqlagichlari, qo‘l 
lupalari, shtangensirkul.
Mashg‘ulotning maqsadi: 
0 ‘zbekistonda tarqalgan ayrim 
gumhlarga kiruvchi sutemizuvchilaming sistematik holatini 
kolleksiya m ateriallari asosida aniqlagichlar yordam ida 
o ‘rganish.
Ishning mazmuni: 
sut em izuvchilar sinfiga 4 m ingdan 
ortiq tur kiradi. Mustaqil Davlatlar H am do‘stligida 300 ga 
yaqin turi, 0 ‘zbekistonda esa 108 turi uchraydi.
Sutemizuvchilar sinfi 2 ta kenja sinfga bo‘linadi: dastlabki 
darrandalar yoki kloakalilar (Prototheria) va haqiqiy darran- 
dalar yoki tirik tug‘uvchi sutemizuvchilar (Theria). Haqiqiy 
darrandalar kenja sinfi o ‘z navbatida 2 ta infrasinfga bo‘linadi: 
tuban darrandalar yoki xaltalilar (Metatheria) va yuksak dar­
randalar (Eutheria) yoki yo‘ldoshlilar (Placentalia).
Sut emizuvchilarning ko‘pchilik turlari asosan yo‘ldoshlilar 
infrasinfiga kirib, ular 18 ta turkumga bo‘linadi. Mustaqil 
Davlatlar Ham do‘stligida, shu shumladan 0 ‘zbekistonda uchray- 
digan sutemizuvchilar ham asosan yuksak darrandalar infra­
sinfiga kiradi.
Quyida 0 ‘zbekistonda tarqalgan, ilmiy va amaliy jihatdan 
katta ahamiyatga ega bo‘lgan sutemizuvchilar ayrim turkum- 
la-rining oilalari, urug‘lari va turlari b o ‘yicha aniqlagichlari 
keltiriladi. Sutemizuvchilarni aniqlashda ularning quyidagi 
asosiy o ‘lchamlaridan foydalaniladi (116-117-rasmlar).

---