P h aydarova

k o ‘rinishi;
3. Yelka kamari;
4. Chanoq kamari;
5. Oldingi va keyingi oyoqlar skeletlari.
130

---

14-mashg‘uIot. SUDRALIB YURUVCHIIAR
SINFIGA KIRUVCHI TANGACHALIL\R VA
TOSHBAQALAR TURKUMLARI VAKIL­
LARINI ANIQLASH
Kerakli materiallar va jihozlar: 
o ‘lkamiz faunasiga xos 
kaltakesak, ilon va toshbaqalarning total preparatlari (ho‘l va 
quruq materiallar), lupalar, preparoval ninalar, emal vanna- 
chalar, pinsetlar, skalpellar; sudralib yuruvchilaming xilma- 
xilligini aks ettirgan jadvallar.
Mashg'ulotning maqsadi: 
o ‘lkamiz faunasiga xos va kafed- 
rada spirtda fiksirlangan holda saqlanayotgan sudralib yuruv­
chilar ayrim vakillarining sistematik holatini (turkum, oila, 
urug‘ va turlarini) aniqlagichlar asosida o ‘rganish.
Ishning mazmuni: 
terisi ustida shilimshiq modda yo‘q. 
Terisida epiteliy hosilalari (tangacha, qalqoncha, pat yoki jun) 
bo‘ladi. Barmoqlarida odatda tirnoqlari bor. Tanasi shoxsi- 
mon moddadan iborat qatlam, tangacha yoki qalqonlar bilan 
qoplangan.
Sudralib yuruvchilar (Reptilia) sinfi
Sudralib yuruvchilar sinfi vakillari mezozoy erasida avj olib 
rivojlangan va hukmronlik qilgan.
Dastlabki quruqlikda yashagan bunday katta guruhga kiruv- 
chi hayvonlaming ko‘pchilik turlari qirilib ketgan. Hozirgi 
vaqtda sudralib yuruvchilar sinfiga 6000—6500 ga yaqin tur 
kiradi va bu sinf quyidagi to ‘rtta turkumga bo‘linadi: 1. Xar- 
tumboshlilar (Rhynchocephalia); 2. Tangachalilar (Squama- 
ta); 3. Timsohlar (Crocodilia); 4. Toshbaqalar (Chelonia yoki 
Testudines).
Xartumboshlilar turkumiga 1 ta tur, tangachalilar turkumi- 
ga 6400 ga yaqin, timsohlar turkumiga 22 ta tur va tosh­
baqalar turkumiga 230 ta tur kiradi.
131

---

Mustaqil davlatlar ham do‘$tligida sudralib yuruvchilar sin­
fining 130 dan ortiq turi, 0 ‘zbekistonda esa 58 ta turi uchrashi 
aniqlangan.
Quyida 0 ‘zbekistonda tarqalgan sudralib yuruvchilar sinfi 
ayrim turlarining sistem atik holati aniqlagichlar asosida 
o ‘rganilib tahlil qilinadi.