P h aydarova

Sudralib yuruvchilarning turkumlarini aniqlash
jadvali
1 (2) Tanasi yassi, oval shaklda va suyakdan iborat kosa 
ichida joylashgan, ustidan shox plastinkalar bilan qoplangan.
Toshbaqalar (Chelonia) turkumi
2 (1) Tanasi uzunchoq va shox tangachalar bilan qoplan­
gan, qalqoni yo‘q.
Tangachalilar (Squamata) turkumi
0 ‘zbekistonda toshbaqalarning faqat bir turi — 0 ‘rta Osiyo 
toshbaqasi (Testudo horsfieldi L.) uchraydi. U quruqlik tosh- 
baqalari - Testudo L. urug‘iga, quruqlik toshbaqalari - Tes- 
tudinidae oilasiga va yashirin bo‘yinli toshbaqalar — Craypto- 
dira kenja turkumiga mansubdir.
Tangachalilarning kenja turkumlarini aniqlash
jadvali
1 (2) Oyoqlari bor, agar bo‘lmasa harakatchan qovoqlari 
rivojlangan.
Kaltakesaklar (Sauria) kenja turkumi
2 (1) Oyoqlari yo‘q, harakatchan qovoqlari ham yo‘q.
Ilonlar (Serpentes) kenja turkumi
Kaltakesaklar kenja turkumining turlarini aniqlash
jadvali
1 
(2) Oyoqlari yo‘q. Gavdasining yon tomonlarida uzunasi- 
ga ketgan teri burmasi bor, rangi sarg‘ish-qo‘ng‘ir.
Sariq ilon — Ophisaurus apodus
2 (1 ) Oyoqlari bor. Gavdasining ikki yon tomonlarida uzu- 
nasiga ketgan teri burmasi yo‘q.
132

---

3 (4) Shakli yirik, yelkasida ko‘ndalang qora chiziqlar bor, 
tilining uchi ayri.
Bo‘z (kulrang) echkemar - Varanus griseus Daudin.
4 (3) Shakli kichik, yelkasida ko‘ndalang qora chiziqlar 
yo‘q, tilining uchi ayri emas, yumaloqlangan.
5 (6) Dumidagi tangachalar qiyshiq joylashgan.
Cho‘l agamasi — Agama sanguinolenta Pallas.
6 (5) Dumidagi tangachalar oddiy ko‘ndalang joylashgan.
Kavkaz agamasi — Agama caucasica Fischer.
7 (8) Tanasi o ‘rta qismining aylanasida 33-54 qator tan- 
gachalari bor. Son teshiklari 10-21 ta.
Tez kaltakesak — Lacerta agilis L.