O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

Ключевые слова:
машинный перевод, компьютерная лингвистика, переводоведение, изобретение машинного перевода, 
анализ МП и революция МП. 
Kirish.
Etimоlogik jihatdan ―mashina tarjimasi‖ ning 
atamasi koʻp maʼnolarga ega bo‘lib, tarixda uzoq vaqt ilmiy- 
tadqiqot izlanishlar olib borish natijasida turli xil imokniyat-
larga ega bo‘lgan. Dastlab bu atama faqatgina inson 
aralashuvisiz ishlaydigan avtomatik tizimlarni belgilash uchun 
qo‘llanilgan [1]. Yevropa mashina tarjimasi uyushmasi (The 
European Association for Machine Translation EAMT) [2] 
mashina tarjimasini ―matnni asliyat tildan boshqa tilga 
o‗tkazish uchun kompyuterdan foydalanish‖ deb nomlagan. 
O‘z navbatida Xalqaro mashina tarjimasi assotsiatsiyasi 
[International Association for Machine Translation IAMT] [3] 
mashina tarjimasini ― (yaxshi sifatga ega bo‘lishi shart emas) 
―bir vaqtning o‘zida to‘liq jumlani kiritish orqali mos 
keladigam tarjima jumlalarni tarjima qilish‖ deb hisoblagan. 
Ya‘ni mashina tarjimasiga kiritiladigan so‘zlar yoki gaplarni 
to‘liq tarjimasini emas uning ma‘nosini olish ko‘zda tutilgan 
[4]. Ushbu jarayonda inson aralashuvisiz funktsiyalarni 
bajarish asosiy maqsad qilib olingan. A.V. Semenovga ko‘ra 
―mashinali tarjima tizimlarining asosiy maqsadi manba tilini 
maqsadli tilning ekvivalent matniga yuqori sifatli tarjima 
qilishdir. Biroq, avtomatlashtirilgan tarjima tizimi tomonidan 
amalga oshirilgan tarjima mukammal emas shuningdek 
tarjima qilingan matn keyingi tahrirni talab qiladi. Ba‘zan 
tarjima qilingan matnlarga tarjimaning aniqligi, taqdimotning 
o‘ziga xos uslubi uchun yuqori talablar qo‘yilmaydi; asosan 
qilingan tarjima umumiy ―mazmun‖ni o‗quvchiga (oluvchiga) 
―hisobot‖ tariqasida taqdim qilish bilan kifoyalanadi. Natijada, 
tarjima qilingan ―xom‖ matn qabul qilinadi‖ [5]. Bu borada 
keyinchalik boshqa olimlarning mashina atamasi va tarjimasi-
ga bo‘lgan qiziqishlari tobora ortdi. Olimlar, nafaqat mashina 
tarjimasinng atamasini balki MT tizimlarini yaratish va 
tizimga bog‘liq bo‘lgan tarjima strategiyasini tuzish muhim 
omil sanaladi degan nazaiyalarini olg‘a surishgan. Shu bilan 
bir qatorda MT tizimlari uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri (avtomat-
lashtirilgan) so‘zma-so‘z tarjima qilish strategiyasini ishlab 
chiqish borasida o‘z ilmiy tadqiqotlarini keng miqiyosda olib 
borishgan[6]. Ushbu strategiya MT tizimlarini to‘g‘ridan-
to‘g‘ri (avtomatlashtirilgan) so‘zma-so‘z tarjima qilish uning