Oziq ovqat texnologiyasi

Paxta yog‘i soapstogidan xom yog‘ kislotalari olishning texnologik sxemasi (41-rasm). Soapstok (1) sig‘imga, undan (2) nasos bilan (3) sovun pishirish qozoniga keladi. Ochiq bug‘ bilan qaynaguncha isitilgan soapstok 30-40% li NaOH eritmasi bilan sovunlanadi. Ishqor eritmasi sig‘im (9)dan keladi. Sovunlanish 4-5 soat davomida aralashtirilgan holda sovunli yelimda ortiqcha ishqor miqdori 0,4-0,5% hosil bo‘lguncha davom etadi. So‘ngra bug‘ berish to‘xtatilib 4-5 soat davomida tindiriladi. Sharnir truba yordamida (7) sovunli yadro sig‘imga tushiriladi va (8) nasos bilan parchalash uchun (4) changa yuboriladi.
Qozonda qolgan sovunli yelim soapstok bilan neytrallanadi va quruq tuz bilan tuzlanadi, 4 soat tindiriladi. Tindirilgan sovun osti ishqori (15)yog‘ tutgichga tushiriladi. Sovun osti ishqorida qoldiq yog‘ 2 %, ishqor 0,5 %, Na₂SO₃ 0,8 % dan oshmasligi kerak. Sovun osti ishqori bilan birga yog‘siz moddalar va bo‘yovchi pigmentlar ham chiqib ketadi (45 % atrofida).
Tuzlangan yadroga yangi soapstok kelib tushadi, kaustik soda bilan sovunlanadi va ortiqcha ishqor ikki fazaga bo‘linadi. 4-5 soat tindirilgandan so‘ng yadro sulfat kislota bilan parchalanish uchun yuboriladi.
Sovun sulfat kislota bilan 80-92% konsentratsiyada 90⁰C da aralashtiriladi. Sulfat kislota (10) o‘lchagichdan ingichka oqim bilan kelib tushadi. Ko‘p miqdorda sulfat kislota berilsa qozondan ko‘pirib chiqib ketadi. Kerak bo‘lsa, sovunga 22-30 % gacha kondensat qo‘shiladi. Kondensat (11) o‘lchagichdan keladi. Bug‘ bilan aralashtirilgan holda parchalanadi. Sulfat kislota qo‘shilgandan so‘ng 1 soat
aralashtiriladi va nordon suvda 1% erkin sulfat kislota bo‘lishi kerak. Shundan so‘ng 1soat tindiriladi va nordon suv (12) yog‘ tutgichga tushiriladi, u yerdan tozalash uchun yuboriladi. Yog‘ kislotalari (4) chandan (13) nasos bilan yuvish uchun (14) apparatga yuboriladi. U yerga (11) o‘lchagichdan yog‘ kislotasi og‘irligiga nisbatan 50-100% miqdorda 80-85⁰C da kondensat beriladi. Yuvish, neytral reaksiyagacha olib boriladi. Yuvilgan suvda sovun va Na₂SO₄ tuzlari bo‘lmasligi kerak. 1,5-2 soat tindirilgandan so‘ng yuvilgan suv (15) yog‘ tutgichga tushiriladi. Yuvilgan yog‘ kislotalar (5) sig‘imga keladi va (6) nasos bilan distillyasiyaga yuboriladi.
Xom yog‘ kislotalar quyidagi talablarga javob berishi kerak.
qotish harorati, 28⁰C dan kam emas;
sovunlanmaydigan moddalar miqdori, 4%, ortiq emas;
namlik miqdori, 2,5% ortiq emas.

41 – rasm. Paxta yog‘i soapstogidan xom yog‘ kislotalari olishning texnologik sxemasi
Olingan mahsulot sifatini yaxshilash va halq xo‘jaligining turli tarmoqlari ehtiyojini qondirish uchun xom yog‘ kislotalari distillyasiya qilinadi.