О‘zbyekiston Ryespublikasi Oliy va О‘rta maxsus ta’lim Vazirligi

§ 10.7. О‘zbyekistonning intyegraцion tashkilotlardagi ishtiroki
О‘zbyekiston Ryespublikasi mustaqillikka erishgach, ҳam siyosiy, ҳam iqtisodiy soҳada kо‘pgina yutuqlarga erishdi. Ryespublikamizning jaҳon ҳamjamiyatida faol ishtirok etishi va О‘zbyekistonning milliy manfaatlariga mos kyeladigan kо‘p tomonlama siyosat yuritishi davlatimizning jaҳon xо‘jaligida tutgan о‘rnini mustaҳkamlashning muҳim shartidir.
Endilikda О‘zbyekiston tashqi siyosat maydonida borgan sari munosib о‘rin egallamoqda. Biz qо‘ygan kо‘pgina amaliy qadamlar О‘zbyekistonning ҳalqaro ҳamjamiyatda uzoq muddat mobaynida yaratuvchilik faoliyati bilan shug‘ullanish istiqboliga mо‘ljallangandir.
Boshqa davlatlar bilan bо‘ladigan iqtisodiy intyegraцiya davlatning ҳar xil extiyojlarini qondirish va samaradorligini oshirishning muҳim omili ҳisoblanadi va fan-tyexnika taraqqiyotini jadallashtirishga, millatlar va elatlarning yaqinlashuviga, aҳolining turmush darajasini oshirishga yordam byeradi.
Ҳar qanday davlat ҳoҳ kichik ҳoҳ katta bulsin, iqtisodiy intyegraцiyasiz rivojlanishi tyez bormaydi. Buni kо‘pgina davlatlar о‘z tajribalarida isbotlashdi. Iqtisodiy intyegraцiyani rivojlantirishga qaratilgan О‘zbyekiston Ryespublikasi siyosati ҳam iqtisodiyoti yuksak darajada rivojlanishiga erishishga qaratilgan. Iqtisodiy intyegraцiya iqtisodiyotga byevosita quyidagi natijalaga erish imkoniyatini byeradi :tovarlar, kapitallar, xizmatlar erkin ҳarakat qiladi; raqobat kuchayadi; ishlab chiqarish kuchlari rivojlanadi; ishlab chiqarish samaradorligi ortadi; sifatli va arzon tovarlar ishlab chiqariladi; istye’molchilarning talabi ortib boradi; taklif qilinadigan tovarlar nomyenklaturasi kо‘payadi; bozorlarning rivojlangan shakllari paydo bо‘ladi va umumiy bozorlar tashkil qilinadi; ishsizlik darajasi pasayadi; milliy iqtisodiyotdagi farqlar yо‘qolib boradi; yangi kuchli umumiy iqtisodiyot shakllanadi; milliy iqtisodiyot rivojlanib boradi; eng muҳimi kishilar ҳayoti farovonligi oshadi va ҳ.k.
Bu natijalarga erishish uchun О‘zbyekiston Ryespublikasi Markaziy Osiyo, MDҲ davlatlari, rivojlangan va rivojlanayotgan qolavyersa, YEvropa Ittifoqi davlatlari bilan ҳamkorlikka erishishga ҳarakat qilishi kyerak.
О‘zbyekiston dunyo xо‘jaligi tizimiga kirib borar ekan, uning xalqaro iqtisodiy aloqalari uzoq va yaqin xorijiy mamlakatlari bilan taraqqiy etmoqda.
О‘zbyekistoning MDX va Iqtisodiy Ҳamkorlik Tashkiloti kabi intyegraцiya uyushmalarida ishtirok etishi mamlakatimizning dunyo miqyosidagi obrо‘ e’tiborini yanada orttiradi.
О‘zbyekiston Ryespublikasi a’zo bо‘lib kirgan eng muxim birlashmalardan biri - Mustaqil Davlatlar ҳamdо‘stligi (MDҲ) bо‘lib, u 1991 yil dyekabrda tuzilgan. Xozir MDҲ ga Ozarbayjon Ryespublikasi, Armaniston Ryespublikasi, Byelorusь Ryespublikasi, Qozog‘iston Ryespublikasi, Tojikiston Ryespublikasi, Qirg‘iziston Ryespublikasi, Moldova Ryespublikasi, Rossiya Fyedyeraцiyasi, Turkmaniston Ryespublikasi, О‘zbyekiston Ryespublikasi va Ukraina kiradi.
О‘zbyekiston sobik Ittifoq ryespublikalari bilan aloqalarga katta aҳamiyat byerib, avvalboshdonoq Mustaqil davlatlar ҳamdо‘stligini tuzish g‘oyasini qо‘llab-quvvatladi. Bunday ҳamkorlikka ҳamdо‘stlik mamlakatlarining xududiy yaqinligi va iqtisodiy jixatdan bog‘langanligi emas, balki chukur tarixiy, madaniy va ma’naviy alokalar, katta tarixiy davr mobaynida xalklarimizning takdiri mushtarakligi ҳam asos bulmokda.
Ҳamdо‘stlik maqsadlari quyidagilar:
• dyemokratik xuquqiy davlatlar tuzish, ular о‘rtasidagi munosabatlar davlat mustaqilligini va suvyeryen tyenglikni о‘zaro tan olish va xurmatlash, о‘z takdirini о‘zi byelgilash xuquqi, tyeng xuquqlilik va ichki ishlarga aralashmaslik, ҳar qanday tazyiqlardan voz kyechish, nizolarni tinch yо‘l bilan ҳal etish, inson xuquqlari va erkinliklarini, shu jumladan kichik millatlar xuquqlarini xurmat qilish, majburiyatlarini va bjshqa umum tan olingan xalqaro xuquq tamoyillari va normalarini ҳalol bajarish asosida rivojlanadi;
• bir-birlarini ҳududiy butunligini va mavjud chyegaralar buzilmasligini tan olish va xurmat qilish;
• chukur tarixiy ildizlarga ega bо‘lgan xalqlarning tub manfaatlarini ҳamda qо‘shnichilik va о‘zaro manfaatli ҳamkorlik munosabatlarini mustaҳkamlash;
• fuqarolararo va millatlararo totuvlikni saqlash.
Ayni vaqtda О‘zbyekiston Ryespublikasining MDҲga a’zoligi unga bir qator muҳim vazifalarni millat, iqtisodiyot manfaatlariga muvofiq ҳal etish imkonini byeradi:
-ishlab chiqarishni, axoli ta’minotini (avvalo oziq-ovqat bilan) qо‘llab-quvvatlashni ta’minlovchi kо‘lamda koopyerativ xо‘jalik aloqalarini rivojlantirish va takomillashtirish;
- MDҲning bir qator tovarlarini bozorda, ayniqsa an’anaviy maҳsulotlarni sotish soҳasida yetakchi mavqyeni saqlash;
- sobiq ittifoqchi ryespublikalar ega bо‘lgan xom-ashyo ryesurslaridan foydalanish;
- О‘zbyekistonning uchinchi mamlakatlarga eksport-import tovar
oqimiga xizmat kо‘rsatuvchi transport kommunikaцiyalaridan kafolatli va xatarsiz foydalanish.
О‘zbyekistonning MDҲ mamlakatlari bilan iqtisodiy ҳamkorligi myexanizmini takomillashtirishning asosiy yо‘nalishlari iqtisodiy erkinlashtirish, uni bozor tamoyillariga izchillik bilan о‘tkazish, xо‘jalik tuzilmasini qayta qurishdan iborat umumiy yо‘l bilan byelgilanadi.
MDҲ davlatlari О‘zbyekistonning asosiy savdo iqtisodiy ҳamkorlaridan biri ҳisoblanadi. Ularning ҳissasiga ryespublika tashqi savdo umumiy ҳajmining 30% dan ortig‘i tо‘g‘ri kyeladi. О‘zbyekiston va MDҲ mamlakatlari mol ayirboshlash dinamikasi tyenglik va о‘zaro foydali tamoyillarga asoslangan, savdo-iqtisodiy munosabatlarning izchil rivojlanayotganligidan dalolat byeradi. 2000-2007 yillar davomida О‘zbyekiston bilan yirik savdo aloqalarini olib boruvchi davlatlar Rossiya, Qozog‘iston, Ukraina ҳisoblanadilar.
Mustaqil Davlatlar ҳamdо‘stligi mamlakatlari bilan iqtisodiy munosabatlarning shakli va tarkibi tubdan о‘zgarib bormoqda. О‘zbyekistonning mavqyei tobora mustag‘kamlanmoqda. MDXdagi kо‘pgina mamlakatlar bilan savdo-tо‘lov soҳasida О‘zbyekiston ijobiy salьdoga egadir.
Rossiya О‘zbyekistonning eng muҳim savdo ҳamkori ҳisoblanadi. О‘zbyekiston Ryespublikasidan asosan paxta tolasi, oziq-ovqat, mashina va uskunalar, yonilgi maҳsulotlari, kimyo maҳsulotlari eksport qilinadi.
Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan ҳamkorlik qilish mintaqaning rivojlanishi va davlatlar iqtisodi uchun muҳim aҳamiyatga ega.
О‘zbyekiston Ryespublikasi Pryezidyenti I.A. Karimov intyegraцiya ҳaqida gapirar ekan, manfaatlar birikuvining xilma-xil myexanizmlari va shakllari ҳamda intyegraцiya turlari mavjudligiga asoslanadi. "Biz intyegraцiya jarayonlari va bozor isloҳatlarini rivojlantirishga, Markaziy Osiyo mintaqasida umumiy bozorni shakllantirishga aloҳida aҳamiyat byeramiz.
Faqat о‘zining tor milliy qobig‘ida qolib kyetmagan bozorgina xorijiiy invyestiцiyalarning katta oqimini jalb qilib, mintaqa mamlakatlarining barqaror rivojlanishi va farovonligini ta’minlay oladi" ¹⁵.
О‘zbyekistonning mavqyei mintaqada aҳamiyatli bо‘lishiga qaramay, bir qancha jug‘rofiy-siyosiy omillar mamlakatning stratyegik imkoniyatlarini chyeklab qо‘yadi. Mamlakat qolgan Markaziy Osiyo davlatlarining barchasi singari dyengizga chiqish yо‘liga ega bо‘lmaygina qolmay, balki jaҳon transport kommunikaцiyalariga erkin kira olmaydigan davlatlar bilan qurshab olingan. Ammo shular bilan bir qatorda suv ryesurslarining chyeklanganligi, Farg‘ona vodiysida aҳolining zichligi, qishloq xо‘jaligida band bо‘lgan aҳoli salmog‘i katta ekanligi ryespublikamizda intyegraцiya jarayonlarini rivojlantirishni tо‘xtatmaydi.
О‘zbyekiston Ryepublikasi 1992 yilda Iqtisodiy Ҳamkorlik Tashkiloti (IҲT) a’zosi bо‘ldi. IXT Afg‘oniston Islom Davlati, Ozarbayjon Ryespublikasi, Eron Islom Ryespublikasi, Kozog‘iston Ryespublikasi, Pokiston Ryespublikasi, Tojikiston Ryespublikasi, Turkiya Ryespublikasi, Turkmaniston Ryespublikasi, О‘zbyekiston Ryespublikasi kabi davlatlarni birlashtiradi. 1992 yilda Tyexronda oliy darajadagi IXT uchrashuvi paytida e’lon qilingan axborotda IXT a’zolarining iqtisodiy farovonligi yо‘lida kо‘ptomonlama mintaqaviy ҳamkorligini kо‘zda tutuvchi maqsadlar va vazifalar e’lon qilindi.
О‘zbyekistonning Iqtisodiy ҳamkorlik tashkilotiga intyegraцiyalashuvi -transport, aloqa savdo, invyestiцiya va enyergyetika singari ustuvor soxalarni rivojlatirish uchun imkoniyat yaratadi. Bu soxalardagi ҳamkorlik jarayonlarini jadallashtirish imkonini byeradi. Tranzit savdo, mintaqa ichida xalqaro xuquqiy mye’yorlarga muvofiq bojxona tadbirlarining umumiy tizimini yaratish yuzasidan loyiҳalar amalga oshirilmoqda. Turkmaniston va О‘zbyekistonni Afgoniston orqali Karchi va Gvadar portlari bilan birlashtiruvchi tranzit yо‘llariga aloxida e’tibor byerilmokda. Tyermiz-Xirot-Kandaxor-CHaman tyemir yо‘li va uning Xirot-Kushka, Kyerman-Zoxidon, Astarye(Ozarbayjon) -Ryesht-Kazvin tarmoqlari bilan, shuningdyek Avn kuli atrofidan aylanib о‘tuvchi tyemir yо‘lini tugallash maqsadida ularga ҳam ustivor aҳamiyat byerilishi lozim.
Mintaqada gaz va nyeftь о‘tkazish tarmoklarini rivojlantirish ryejalari ishlab chikildi va ma’kullandi. Bunda Turkmanistondan Eron va Turkiya orqali Pokistonga, shuningdyek Erondan Pokistonga о‘tadigan gaz kuvurlari qurilishi aloxida e’tiborda turibdi. IXT a’zosi bо‘lgan Markaziy Osiyodagi boshqa mamlakatlar ҳam bu gaz kuvurlaridan foydalanishlari mumkin.
IXT a’zosi bо‘lgan mamlakatlar о‘rtasidagi savdoni yanada rivojlantirish maqsadida boshqa mintaqalardagi va jaҳon savdo muxitidagi tajribani xisobga olgan ҳolda erkin savdo mintaqasi (EKOFTA) tuzishga asta-syekin о‘tish kо‘zda tutilmokda. IXT mintaqasidagi mamlakatlarning tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirishda va ularning ҳarakatlarini muvofiqlashtirishda tobora kо‘prok rol о‘ynamokda.
2002 yil 10 iyunda Kozog‘iston, Xitoy Xalq Ryespublikasi, Qirg‘iziston, Rossiya Fyedyeraцiyasi, Tojikiston va О‘zbyekiston davlat boshliqlari tomonidan SHanxay ҳamkorlik Tashkilotining Xartiyasi- asosiy nizom xujjatiga qо‘l qо‘yildi. О‘zbyekiston bu tashkilotga 2001 yilda a’zo bо‘lgan edi. SHanxay ҳamkorlik tashkilotiga a’zo bо‘lish О‘zbyekiston va tashkilot a’zolari uchun ikki tomonlama manfaatli. Ishtirokchi davlatlar uchun О‘zbyekiston muҳim stratyegik shyerik bо‘lib ҳisoblanadi. CHunki tarixiy «Buyuk ipak yо‘li»ning qayta tiklanishida О‘zbyekistonning ishtiroki muҳim aҳamiyatga egadir. Uzbyekiston uchun esa bu YEvropa va Osiyo-Tinch okyeani mintaqasiga chikish uchun ishonchli yо‘l ҳisoblanadi va ishtirokchi mamlakatlar bilan turli yо‘nalishdagi aloqalarni rivojlantirish imkoniyatini byeradi.
О‘zbyekistonning turli xalqaro tashkilotlar bilan ҳamkorlik aloqalarining rivojlantirilishi uning jaҳon xо‘jaligi intyegraцiyasida samarali ishtirok etishini ta’minlaydi. Bunday xalqaro tashkilotlar bilan ҳamkorlik о‘tish davri muammalarini ҳal etishni, shuningdyek ijtimoiy yо‘naltirilgan bozor xо‘jaligini shakllantirishni yengillashtiradi. Bu narsa kryeditlar olishda, byevosita xorijiy invyestiцiyalarni jalb qilishda, maxsulotlarni jaҳon bozorlariga chiqarishda katta yordam byeradi.