|
3.3.4.-rasm. Eksport tarifi.
E ksport miqdori esa Q5Q1 dan Q4Q2 ga qisqaradi. Dyemak, eksport tarifi joriy qilinish natijasida ichki istye’mol ortdi, ichki taklif va eksport miqdori qisqardi.
Eksport tarifi о‘rnatilishi natijasida istye’molchilar a syegmyent miqdorida foyda kо‘rishdi. Davlat eksport boj yordamida s ga tyeng miqdordagi foydani ishlab chiqaruvchilardan о‘z foydasiga qayta taqsimlaydi. b+d syegmyentlari ishlab chiqaruvchilarning sof yо‘qotishlaridir. Umuman olganda eksport tarifi о‘rnatilganda ham import boji joriy qilingandagi kabi effyektlar yuzaga kyeladi: qayta taqsimlash effyektlari va yо‘qotish effyektlari .
§ 3.4. Tarifli boshqaruvning afzallik va kamchiliklari
TIF sohasidan chyeklashlar siyosatini kyeng kо‘lamda va faol amalga oshirish davlatga qisqa muddatda muvaffaqiyat olib kyelishi mumkin. Bu yutuqlarni quyidagi jihatlar bilan bog‘lash mumkin: milliy korxonalarda ishlab chiqarish hajmining ortishi, boj, soliq, yig‘imlar hisobiga byudjyet daromadining kо‘payishi, iqtisodiy xavfsizlik va mudofaa qobiliyatining ta’minlanishi.
Biroq haqiqatda esa, bu taktik ustunliklar stratyegik, uzoq muddatli istiqboldan kyelib chiqsak, qarama-qarshi tomonga о‘zgaradi. Davlatning tarif miqdoriga kо‘paytirilgan import miqdoriga tyeng iqtisodiy yutug‘i istye’molchilar tomonidan davlat foydasiga transfyert tо‘lov hisoblanadi. Albatta, mablag‘larning bir qismi ijtimoiy ehtiyojlar (oyliklarni oshirish, nafaqalar tо‘lash)ga sarflanishi mumkin, biroq ularning katta qismi byurokratik о‘zboshimchalik va mablag‘larni davlat tashkilotlari orqali о‘tishi bilan bog‘liq xarajatlar tufayli qaytarib byerilmaydi.
Bundan tashqari, boshqa mamlakatlarning protyekцionistik javob tadbirlarini ham unutmaslik lozim. Bu tadbirlar tufayli tovar aylanmasi kamayib kyetadi, ish joylari qisqaradi, oxir-oqibat bir qator kompaniyalarning mahsulotlari milliy bozordan arzonroq va sifatsizroq tovar ishlab chiqaruvchi foydasiga surib chiqariladi.
Istye’molchilar masalasiga tо‘xtaladigan bо‘lsak, ularning asosiy qismi «byelbog‘larini mahkam boylab olishlari» kyerak bо‘ladi, chunki oddiy odamlarning daromadlari ishlab chiqaruvchilar foydasiga qayta taqsimlanadi, zyero bojxona tarifi joriy etilishidan oldingi va kyeyingi ichki narxlardagi farq myehnatkashlar (istye’molchilar) yelkasiga tushadi. Faqatgina importni о‘rnini qoplash sohasidagi kompaniyalarning akцiyalariga ega bо‘lgan uncha katta bо‘lmagan ayrim guruhlarga kiruvchi istye’molchilar olib kirish bojlaridan daromad kо‘rishi mumkin. SHunday qilib, bozor iqtisodiyoti sharoitida protyekцionistik siyosatni amalga oshirish narx yuqiriligi sababli ichki istye’molning kamayishiga, soliq bazasining qisqarishiga va jamiyat uchun umuman olganda sof yо‘qotishlarga olib kyeladi.
Bosqichma-bosqich protyekцionistik siyosat totalitar ryejimlar tomonidan ma’muriy-buyruqbozlik tizimida chyeklangan makon va zamonda olib borilgan.
Protyekцionizmning salbiy xususiyatlariga quyidagilarni kiritish mumkin:
Aholi turmush darajasida sof yо‘qotishlarning ortib kyetishi. Import bojlari kiritilganidan kyeyin xaridorlar olib kirilgan tovarlar uchun yanada yuqoriroq haq tо‘lashga majbur bо‘lishadi. Bu invyestiцiyalarga aylanishi mumkin bо‘lgan istye’moldan ortadigan jamg‘armalarni kamayishiga olib kyeladi.
YAnada kо‘proq mamlakatlar tomonidan tarif chyeklashlarini joriy etilishining zanjir ryeakцiyasi bilan bog‘liq xalqaro kо‘paytiruvchi effyektning paydo bо‘lishi.
Milliy iqtisodiyotda nosamaraviy sohalar va korxonalarning saqlanib qolishi. Milliy korxonalarga imtiyozlar byerilishi sharoitida ishlab chiqaruvchilarda xarajatlarni kamaytirish va raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarishga rag‘bat bо‘lmaydi.
Iqtisodiy sohada korrupцiya va о‘z amalidan foydalanishning boshqa kо‘rinishlari kyeng tarqaladi. Milliy iqtisodiyotning «yopiqligi» odatda TIFning kriminallashuvi uchun ozuqa muhitini yaratadi.
Hukumatning TIFni tartibga solish bо‘yicha chora-tadbirlar komplyeksini joriy etishga majbur etuvchi omillar (ijobiy omillar) ichida quyidagilarni ajratib kо‘rsatish mumkin:
Iqtisodiyotning yangidan shakllanayotgan sohalari qudratli xorijiy kompaniyalar raqobatidan himoyalash.
Davlat kо‘magisiz tuzilmasini qayta qurishning iloji bо‘lmagan jahon bozorida raqobatbardosh bо‘lmagan «eski» sohalarni qо‘llab-quvvatlash.
Diskriminaцion savdo siyosati olib borayotgan mamlakatlar yoki kompaniyalarga javob tariqasida dyemping va xorijiy raqobatning boshqa nohalol usullari bilan kurashish.
Jahon bozor kon’yunkturasidagi tyebranishlarning milliy iqtisodiyotga ta’sirini kamaytirish. Bu omil xomashyo va tabiiy ryesurslar eksport qiluvchi mamlakatlar uchun dolzarb hisoblanadi.
Byudjyetning daromad qismini kо‘paytirish - о‘tish davri iqtisodiyotli va rivojlangan mamlakatlarda davlat byudjyeti kо‘pincha protyekцionistik siyosatning tarkibiy unsurlari bо‘lgan bojxona bojlari va boshqa egri soliqlar hisobiga amalga oshiriladi.
SHunday qilib, protyekцionizm tashqi savdo opyeraцiyalariga turli-tuman chyeklashlarni joriy etuvchi davlatga vaqtinchalik, taktik yutuq kyeltirsa-da, stratyegik, uzoq muddatli ryejada istiqbolsiz siyosat hisoblanadi. Bu siyosat XX asr tajribasidan ma’lumki, hayot darajasining va aholi turmush farovonligining pasayishiga olib kyeladi. SHunday bо‘lsa-da, iqtisodiy erkinlashtirish kursini saqlagan holda protyekцionizmning ayrim unsurlaridan oqilona foydalanish ma’lum vaqt oralig‘ida milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda ijobiy ta’sir kо‘rsatishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
