О‘zbyekiston Ryespublikasi Oliy va О‘rta maxsus ta’lim Vazirligi

«Kо‘ngilli» eksport chyeklashlari
Mutaxassislarning fikricha, eksport kvotalarining muhim turlaridan biri kо‘ngilli eksport chyeklashlari (KECH) hisoblanadi. KECH holatida eksportyor-davlat «kо‘ngilli» ravishda boshqa mamlakatga olib chiqadigan mahsuloti hajmini chyegaralaydi va hamkor taziyqi ostida minimal import narxlarini о‘rnatadi. Bunday amaliyot AQSH va YEvropa Ittifoqida YAponiya tovarlari (avtomobillar, elyektronika, pо‘lat)ga nisbatan kyeng qо‘llaniladi. Hozirgi paytda jahonda bunday turdagi 100 dan ortiq bitimlar imzolangan, biroq UST a’zo-mamlakatlar oldiga ular о‘rtasidagi savdoda XXI asr boshlariga kyelib KECHni umumiy byekor qilish vazifasini qо‘ymoqda.
Maxsus, mantiqiy nihoyasiga yetkazilgan kvotalash usuli iqtisodiy sankцiya kо‘rinishidagi embargo hisoblanadi. Bu usul bir mamlakat yoki mamlakatlar guruhi bilan savdo opyeraцiyalarini butunlay ta’qiqlashni bildiradi. Odatda siyosiy maqsadlarni kо‘zlagan holda embargoni joriy qilish butun nomyenklaturadagi yoki alohida guruhdagi tovarlar eksporti yoki importini chyeklashni nazarda tutadi. XX asrda savdoni tartibga solishni bunday usuliga yetarli darajada misollar kyeltirish mumkin. BMT qaroriga kо‘ra embargo siyosati Iroqqa, qisman sobiq YUgoslaviya, Livan, Eron va ba’zi boshqa mamlakatlarga nisbatan amalga oshirilgan.


YAshirin protyekцionizm kо‘rinishlari
Jahon amaliyotida tashqi savdoni tartibga solishning notarif usullari ichida miqdoriy va moliyaviy usullardan tashqari yashirin protyekцionizm usullaridan foydalaniladi. YAshirin protyekцionizm usullari mohiyati jihatdan markaziy hukumat va hatto mahalliy hokimiyat organlari tomonidan tashqi savdo yо‘liga bojxona tabiatiga ega bо‘lmagan turli tuman tо‘siqlarni о‘rnatishini anglatadi. YAshirin protyekцionizm usullarining kо‘pchiligi xalqaro savdo muvofiqlashtirilgan tamoyillarini buzishning yaqqol namunasidir.
Alohida mamlakat import yoki eksportni bir tomonlama chyegaralashida foydalanadigan yashirin protyekцionizm usullarining yuzdan oshiq turi mavjud. Bu usullarni tо‘rtta katta guruhga ajratish mumkin:

• 
  Tyexnik tо‘siqlar;
  
• 
  Ichki soliqlar va yig‘imlar;
  
• 
  Davlat xaridlari doirasidagi siyosat;
  
• 
  Mahalliy komponyentlarning tovar tarkibida bо‘lishligiga talablar.
  

Tyexnik tо‘siqlar – bu yashirin protyekцionizm usuli bо‘lib, milliy tyexnik, ma’muriy va mye’yorlar hamda qoidalar shunday ishlab chiqiladiki, ular tovarlarni tashqaridan olib kirishga tо‘sqinlik qiladi. Tyexnik xaraktyerdagi tо‘siqlarning eng kyeng tarqalganlari qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  Milliy standartlarga rioya qilishni talab qilinishi;
  
• 
  Import mahsulotni sifati haqida syertifikat olinishini talab qilinishi;
  
• 
  Maxsus qadoqlash va markirovkalashni talab qilinishi;
  
• 
  Ma’lum sanitariya va gigiyena qoidalariga rioya qilishni talab qilinishi;
  
• 
  Atrof-muhitni himoyalash bо‘yicha tadbirlar о‘tkazishni talab qilinishi;
  
• 
  Murakablashtirilgan bojxona rasmiyatchiliklariga rioya qilinishini talab qilinishi;
  
• 
  Istye’molchilar huquqlarini himoyalash tо‘g‘risidagi qonunlarga rioya qilishni talab qilinishi va hokazolar.
  

Ichki soliqlar va yig‘imlar (domestic taxes and charges) – bu yashirin protyekцionizm usuli bо‘lib, ular import tovarning ichki narxini kо‘tarishga va bu orqali uning ichki bozordagi raqobatbardoshligini pasaytirishgan yо‘naltirilgandir. Ular ham markaziy hukumat, ham mahalliy hokimiyat organlari tomonidan joriy qilinishi mumkin. Import tovarlardan olinadigan soliqlar juda xilma xil, bu soliqlar tо‘g‘ri soliqlar (qо‘shimcha qiyomat solig‘i, akцiz solig‘i, sotishdan olinadigan soliq) yoki egri soliqlar (bojxonada rasmiylashtirish uchun yig‘imlar, ryegistraцiya uchun va boshqa rasmiyatchiliklar uchun yig‘imlar, port yig‘imlari) bо‘lishi mumkin.