|
Xalqaro kryedit-moliya munosabatlari ssuda kapitalining jaҳon kryedit va moliya bozorlaridagi ҳarakati bilan bog‘liq bо‘lgan munosabatlar tizimini qamrab oladi. Xalqaro kryedit bozorida davlatlar о‘rtasida qaytarish, vaqtli, foiz tо‘lash shartlari bо‘yicha pul kapitalining ҳarakati rо‘y byeradi. Jaҳon kryedit bozori - ssuda kapitalining bir qismidir. Ssuda kapitali bozori о‘z ichiga birinchidan, jaҳon pul bozorini olsa (1 kundan 1 yilgacha qisqa muddatli dyepozit-ssuda opyeraцiyalari, shuningdyek YEvrovalyutalar bozorini о‘z ichiga oladi), ikkinchidan, jaҳon kapitali bozorini (о‘rta va uzoq muddatli xorijiy kryeditlar va YEvrokryeditlar bozorini-1 yildan 15 yilgacha) о‘z ichiga oladi.
Jaҳon moliya bozori - bu ssuda kapitallari bozorining bir qismi bо‘lib, unda asosan qimmatbaҳo kog‘ozlarning emissiyasi va savdo-sotig‘i amalga oshiriladi. Jaҳon ssuda kapitali bozori milliy ssuda kapitali bozorlarining xalqaro opyeraцiyalari asosida paydo bо‘ladi, ularning baynalminallashuvi davomida rivojlanadi. Jaҳon ssuda kapitallari bozori oxirgi о‘n yillikda tyez rivojlandi. Bunga sabab ssuda kapitali ҳarakatining uzoq muddatli an’analari, bu ҳarakatni milliy darajada tartibga soluvchi davlatlarning ҳuquqiy normalarining libyerallashuvi, qimmatli qog‘ozlar ҳarakatining kyengayishi, intyegraцion jarayonlardir. Jaҳon ssuda kapitali bozori jaҳon xо‘jaligida ssuda kapitali ҳarakatini ta’minlovchi turli kompaniya, bank valyuta-kryedit munosabatlari birligini qamrab oladi. Jaҳon xо‘jaligi va xalqaro iqtisodiy aloqalarning rivojlanishining XX asr oxirigidagi muҳim tyendyenцiyasi shundaki, xalqaro kryedit-moliya munosabatlari о‘sish sur’atlari bо‘yicha sanoat ishlab chiqarish va xalqaro savdodan ancha oldindadir.
XX asrning 50-yillari oxiridan boshlab xalqaro kryedit-moliya bozorining rivojlanishi jaҳon ssuda kapitali bozorining о‘ziga xos tomoni - YEvrobozorning vujudga kyelishi va kyengayishiga sabab bо‘ldi.
YEvrobozor - bu YEvrovalyutada kryedit zayomlar bо‘yicha opyeraцiyalar amalga oshiriladigan bozordir.
YEvrovalyuta - mamlakatning biror bir xorijiy bank ҳisobiga о‘tkazilgan va shu banklar tomonidan barcha davlatlarda, shu jumladan, emityent davlatda ҳam opyeraцiyalar amalga oshirishda foydalanadigan konvyertirlanadigan valyutasidir.
YEvrobozorlar - davlat, ҳukumat bozori dyegan maqomga ega emas. Ularning paydo bо‘lishiga korxonalar, invyestorlar, shuningdyek ba’zi bir davlatlarning eҳtiyoji sabab bо‘ladi. YEvrobozorlardagi opyeraцiyalar ayrim davlatlarni davlat tomonidan valyutani tartibga solinuviga va soliq qonunchiligiga bо‘ysunmaydi. Jaҳon iqtisodiyotida yevrobozorlar 50-yillar oxirida yuzaga kyelgan bо‘lib, buning asosiy sabablari quyidagilardan iboratdir:
1. Dollarni AQSHdan tashqarida joylashtirish taklifining paydo bо‘lishi.
2. YEvropada dollarga bо‘lgan talabning kattaligi.
3. AQSHdagi tartibga solishning bu davlatda dollar bilan valyuta opyeraцiyalarini о‘tkazishning erkin bozordagiga nisbatan mushkullashtirilganligi.
4. YEvropa banklarining xalqaro opyeraцiyalarini moliyalashtirish qurolini topishga bо‘lgan istagi va boshqalar.
YEvrobozorlarning rivojlanishi jaҳon miqyosida moliyaviy ryesurslarga talab va taklifning erkin nisbatini yaratishga imkon byerdi. YEvrobozorlar korxonalarga moliyalashtirishga bо‘lgan eҳtiyojlarini ichki kapital bozoriga murojaat kilmasdan qondirish imkoniyatini byeradi. Ular moliyaviy ryesurslarni raцional joylashtirish imkoniyatini byeradi.
SHunday qilib, yevrobozorlar о‘z faoliyatlarini divyersifikaцiya qilib jaҳon miqyosi о‘lchamlarini oladi. Ular kapital joylashtirish va kryeditlash bо‘yicha opyeraцiyalarni barcha xalqaro opyeratorlarga taklif qiladi. YEvrobozorlar barcha yirik xalqaro banklarni, jaҳon moliyaviy markazlarni va barcha konvyertirlanadigan valyutalarni mobilizaцiya qiladi. YEvrobozorlarning rivojlanishi yangi moliyaviy markazlarni (Singapur, Gongkong, quvayt, Kayman orollari va boshqalar) paydo bо‘lishiga olib kyeldi. 1981 yilning dyekabrida Nьyu-Yorkda xalqaro bank xizmatlari bо‘yicha erkin zona paydo bо‘lgan bо‘lsa, 80-yillarning oxiriga kyelib yangi jaҳon moliya markazlarida butun dunyo xalqaro valyuta-moliya opyeraцiyalarining uchdan bir qismi tо‘plangan edi. SHunday qilib, YEvrobozorlarni rivojlanishi va xalqaro moliyaviy bozorlarni baynalminallashuvi xalqaro iqtisodiy munosabatlar uchun tovarlar bozorini rivojlanishi va baynalminallashuvida xalqaro myeҳnat taqsimoti kabi aҳamiyatga ega bо‘ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
