О‘zbyekiston Ryespublikasi Oliy va О‘rta maxsus ta’lim Vazirligi

§ 3.2. Tashqi savdoni davlat tomonidan tartibga solishning tarifli usullari
Tashqi savdoni davlat tomonidan tartibga solish turli kо‘rinishlarda bо‘lishi mumkin. Ularni tovar oqimlariga ta’siri tabiatiga kо‘ra bir-biridan jiddiy farq qiluvchi ikkita asosiy tipga ajratish mumkin: iqtisodiy va ma’muriy.
Iqtisodiy (tarifli dyeb ham ataladigan) usullardan foydalanganda ishlab chiqaruvchi va istye’molchilar, eng avvalo, narx mutanosibligi, tovar va ryesurslar eksporti hamda importining sifati va shartlariga amal qilishadi. Tashqi savdoni tartibga solishning ma’muriy (mos ravishda tarifsiz) usullaridan foydalanilganda bozor myexanizmiga davlat organlari tomonidan ta’sir о‘tkaziladi, ularning qarorlari va hatti-harakatlari kо‘p jihatdan ishlab chiqaruvchilar va istye’molchilarning xohishlarini byelgilab byeradi.
Tarifli usullar tovar narxiga byevosita ta’sir qiladi. Bu usullar davlatlar tashqi savdo amaliyotida eng kyeng tarqalgan, chunki ular birdaniga uchta vazifani hal qilish imkonini byeradi:

1. 
   fiskal — byudjyet uchun qо‘shimcha mablag‘larni olish;
   
2. 
   rag‘batlantiruvchi — xorijiy hamkorlar bilan aloqalarni rivojlantirish;
   
3. 
   protyekцionistik — milliy tovar ishlab chiqaruvchilar uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish.
   

Tashqi savdoni tarifli tartibga solish usullari qatoriga bojxona bojlari, bojlar, yig‘imlar, shuningdyek, boshqa bilvosita soliqlar, mas. akцizlar kiradi.
Tarifsiz usullar - tovar ayirboshlashga ta’sir qilish dastaklarini, ya’ni olib kiriladigan yoki olib chiqiladigan mahsulot hajmi va nomyenklaturasini chyeklashni bildiradi. Ular kо‘proq rivojlanayotgan va hukumat tomonidan protyekцionistik iqtisodiy siyosatni talab qiluvchi, bozor tuzilmalari shakllanayotgan о‘tish davri iqtisodiyotli mamlakatlarga xosdir.
Tarifsiz ta’sir qilish vositalariga kvotalash, liцyenziyalash, eksportni subsidiyalash, dyemping, kartyelь bitimlar va mamlakatlar о‘rtasidagi tovar oqimlarining yо‘lida tyexnik tо‘siqlarni yaratish kabilar kiritiladi.
Jahondagi mamlakatlar va hududlar bо‘yicha statistik axborotlar tahlili shuni kо‘rsatadiki, tashqi savdoni davlat tomonidan boshqarish tarifli va tarifsiz usullarning kombinaцiyasi yordamida amalga oshiriladi. Tarifli usullarning mavqyei kyeyingi paytda pasayib bormoqda, bu esa Umumjahon savdo tashkilot tomonidan a’zo-mamlakatlar oldiga qо‘yilgan stratyegik vazifa, ya’ni ular orasidagi о‘zaro tovar ayirboshlashda tarifli chyeklashlarni bosqichma-bosqich bartaraf etish vazifasi bilan bog‘liq. Tarifsiz chyeklashlarning ahamiyati «tanlovli» protyekцionistik savdo siyosatining kyengayib borishi tufayli ortib bormoqda.
Tashki savdoni tarifli tartibga solish usullari katoriga bojxona tariflari, bojlar, yig‘imlar, shuningdyek, boshqa bilvosita soliqlar, akцizlar kiradi.