О‘zbyekiston Ryespublikasi Oliy va О‘rta maxsus ta’lim Vazirligi

§ 3.5. Tashqi savdoni tartibga solishning notarif usullari
Notarif usullar - tovar ayirboshlashga ta’sir kilish dastaklarini, ya’ni olib kiriladigan yoki olib chikiladigan maxsulot hajmi va nomyenklaturasini chyeklashni bildiradi. Notarif usullar mikdoriy, moliyaviy, yashirin va noiqtisodiy usullarga ajratiladi. Ular kо‘prok rivojlanayotgan va xukumat tomonidan protyekцionistik iqtisodiy siyosatni talab kiluvchi, bozor tuzilmalari shakllanayotgan utish davri iqtisodiyotli mamlakatlarga xosdir.
Jahondagi mamlakatlar va hududlar bо‘yicha statistik axborotlar taxdili shuni kursatadiki, tashki savdoni davlat tomonidan boshkarish tarifli va notarif usullarning kombinaцiyasi yordamida amalga oshiriladi. Tarifli usullarning mavqyei kyeyingi paytda pasayib bormokda, bu esa Umumjahon savdo tashkiloti tomonidan a’zo-mamlakatlar oldiga kuyilgan stratyegik vazifa, ya’ni ular orasidagi о‘zaro tovar ayirboshlashda tarifli chyeklashlarni boskichma-boskich bartaraf etish vazifasi bilan bog‘lik.
Notarif ta’sir kilish vositalariga kvotalash, liцyenziyalash, eksportni subsidiyalash, dyemping, kartyel bitimlar va mamlakatlar о‘rtasida tovar oqimlari yо‘lida tyexnik tо‘siqlarni yaratish kabilar kiritiladi.


Kvotalash yoki kontingyentlash
Umuman olganda, boshqa mamlakatlar bilan savdoni davlat tomonidan tartibga solishning notarif usullarining 50 dan ortiq turi mavjud. Ularning ichida eng kyeng tarqalgani kvotalardir. Agar tarifli usullar aniq bir tovar guruhi bо‘yicha eksport yoki import hajmi masalasini ochiq qoldirsa, kvotalar olib kiriladigan yoki olib chiqiladigan mahsulotning qiymat yoki miqdoriy hajmini tо‘g‘ridan tо‘g‘ri chyeklash vositasi bо‘lib xizmat qiladi.
Import kvotalarini joriy qilishda davlat milliy ishlab chiqaruvchilarga xorijiy raqobat ta’sirini bartaraf qilishga intiladi. Bunday kvotalarning harakat myexanizmi import tariflaridan foydalangandagi holatni eslatadi, ya’ni import tovarlar taklifi chyeklanganda ichki baholar jahon narxiga nisbatan о‘sib boradi. Biroq tarifdan farqli ravishda, import kvotalari xorijiy raqobatning ichki narxlarga ta’sir qilishiga yо‘l qо‘ymaydi, bu orqali importdan kyeladigan foydani kо‘paytiradi va mamlakat tо‘lov balansini muvozanatga kyeltirish jarayonini osonlashtiradi. Xalqaro bitimlar orqali qat’iy byelgilanuvchi tarif stavkalari о‘rnatilgan vaziyatda mamlakat yuqoridagi masalani hal eta olmaydi, UST eksport-import opyeraцiyalarga miqdoriy chyeklashlar joriy qilishga ruxsat byeradi.
О‘z navbatida, eksport kvotalari milliy ishlab chiqaruvchilarni yetarli tabiiy ryesurslar bilan ta’minlash, jahon bozoridagi eksport baholarini kо‘tarish va harbiy-stratyegik maqsadlarga erishish kabilarga qaratilgan.
Import kvotalari kabi eksport kvotalari ham mamlakat hukumati tomonidan bir tomonlama tartibda yoki manfaatdor hamkor bilan xalqaro kyelishuv xulosasi orqali joriy etilishi mumkin. Ular global yoki ma’lum davrda amal qiluvchi mavsumiy bо‘lishi mumkin.