O’zbtkiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

4.6. Harakatlanish va to‘xtashni o‘rgatish metodikasi 
 
Tiralgan  tayanch  qadamlar  asosida  harakatlanish  texnikasini 
o‘rgatish  turli  harakat  va  to‘xtash  ko‘nikmasini  shakllantirish  hamda 
rivojlantirishning  sharti  va  asosiy  omili  bo‘lgan  tik  turish  mashqi  bilan 

---

187 
bir vaqtda olib boriladi. Voleybolchilarning harakatlanishida nafaqat tez 
boshlash  yoki  yuqori  tezlikni  saqlab  turish  qobiliyati,  balki  yugurish 
yo‘nalishini  keskin  o‘zgartirish  va tik  turish ham  muhim  ahamiyat  kasb 
etadi.  Bu  vaziyatni  harakatlanish  texnikasini  takomillashtirish  uchun 
mashqlar tanlashda hisobga olish lozim. 
Keyinchalik, o‘yinning boshqa uslublarini o‘rganishda harakatlanish 
va  turish  uslubiga  bo‘lgan  talablar  aniqlashtiriladi.  To‘pni  qabul 
qiladigan,  to‘siq  qo‘yadigan  va  himoyalaydigan  harakatlanish  o‘ziga 
xoslikni  talab  qiladi.  Harakatlanish  texnikasini  takomillashtirishda 
tayyorgarlik  mashqlariga  to‘p  bilan  va  to‘psiz  kabi  o‘yinning  alohida 
epizodlari  kiritiladi.  Ikki  qadamdan  ko‘p  bo‘lgan  harakatlanishlarda 
mushaklar  faolligi  va  bo‘shashish  davrlarini  o‘z  vaqtida  almashtirishni 
o‘rgatish  zarur.  Aynan  harakatlar  “siqiqligi”    o‘yinchilarga  yuqori 
tezlikni rivojlantirishga imkon bermaydi. Mushaklar mushaklarga qarshi 
ishlamasligi  kerak,  oyoqlarni  muqobil  variantda  joylashtirishni  suyak-
mushak birikmalari egiluvchan elementlari bajarishi kerak. 
Bolalar  boshqalardan  ko‘ra  osonroq  va  tezroq  erkin  harakatlanish 
koordi-natsiyasini  o‘rganadi  –  bu  xususiyatdan  foydalanish  zarur. 
Buning  uchun  birinchidan,  maxsus  mashqlarni  amalga  oshirish 
sharoitlarini 
yaratib, 
barcha 
murakkab 
mashqlarni 
ketma-ket 
joylashtirish.  Ikkinchidan,  harakatlanish  vaqtida  maxsus  mashqlarni 
muntazam  qo‘llash  hisobiga  ko‘nikmaning  shakllangan  harakat 
tuzilmasini saqlab qolish lozim. 
Yosh  o‘tishi  bilan  muntazam  va  maqsadli  mashg‘ulotlar  bo‘lmasa, 
harakatlar tuzilmasi asta-sekin orqaga ketadi, bu esa mushak zo‘riqishlari 
yoki  harakatlar  qayishqoqligida  ko‘rinadi.  Rivojlanish  tezlashishi, 
o‘yinchi  massasining  oshishi,  o‘ta  toliqish  mashg‘ulotlarda  harakatlar 
siqiqligiga  olib  keladi.  To‘xtash  vaqtida  turish  holati  ham  o‘zgarishi 
mumkin. 
O‘yin  va  o‘yin  mashqlari  o‘yinchilarga  to‘p  otishdan  yugurish 
maksimal tezligini talab qiladi, shu sababli, diqqatni jamlab, “uzoqroq” 
tezlashish  tuzilmasini  takomillashtirish  ustida  maqsadli  ishlashga 
qaratilgan  maxsus  mashqlarni  qo‘llash  zarur.  Eng  birinchilardan  bo‘lib, 
hal  qilinadigan  asosiy  vazifa  –  yugurishda  oyoq  harakatini  qulayroq  – 
qayishqoq va konservativ rejimga o‘tkazishdir. 
Yugurishda  oyoq  harakatlari  dinamik  mexanizmlari  mos  keladigan 
shakl-lanish metodikasi hujum zarbalarini bajarishda harakat tuzilmasini 
shakllantirish  metodikasiga  o‘xshash  bo‘ladi.  Murabbiy  va  o‘yinchilar 
harakatlarni 
boshqarish 
tizimi 
o‘zgarishi  hisobiga  yugurishda 

---

188 
harakatlanishning  oyoqlar  siltanishida  shakllanish  yo‘llarini  topishlari 
kerak.  Bu  borada  N.S.Seversov  tomonidan  ishlab  chiqilgan  “yuqori 
tayanchda  yugurish”  mashqlari  yaxshi  natija  ko‘rsatadi.  Ular  yumshoq 
qulay tirsaklagichli parallel gimnastik bruslarda bajariladi. 
O‘yinchi bilaklarini tirsaklagichga qo‘yib, qo‘l panjalari bilan brusni 
ushlab  tirsaklariga  tayanib  osilishlari  kerak.  Bu  sharoitlarda  tayanch 
bilan  o‘zaro  ta’sir  davri  cheklanadi  va  tebranish  harakatlari  jarayonida 
oyoqlar  inersiyasi  kuchiga  qarshi  mushaklar  ishiga  e’tibor  qaratish 
imkoni tug‘iladi. 
Mushaklarni ishlatishda boshqa mashqlar bilan birgalikda “ballistik” 
harakatlar  oltin  qoidasidan  foydalanish  yaxshi natija beradi.  Shu tarzda, 
harakatlar  oshishida  o‘yinchilarning tezlik-kuch holatlari  rivojlanadi,  bu 
esa o‘yin uslublari bajarilish samaradorligida aks etadi. Harakatlanish va 
to‘xtashlar  harakat  tuzilmasini  takomillashtirish  bo‘yicha  mashqlarni  u 
yoki  bu  holatda  boshlang‘ich  tayyorgarlik  guruhlarining  har  bir 
mashg‘uloti asosiy yoki tayyorlov qismiga kiritilishi kerak. Musobaqaviy 
uslubdan  foydalanish  va  harakatli  –  sport  o‘yinlarini  qo‘llash  yaxshi 
natija  beradi.  So‘ngra  esa  o‘yin  texnik  uslublari  imitatsiyasi  bilan 
harakatlanishda mashqlar qo‘llaniladi.