O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

 
Mustaqil ish mavzulari
Ellin davri kashfuyotlari
 
Ellin davri falsafa maktablari 
Arastuning “Politiya” asari 
Ellin madaniyatining o’ziga xos xususiyatlari 
 
Reyting savollari 
1. Falsafada stoiklar 
maktabining asoschisi 
kim? 
A) Zenon.
B) Epikur. 
C) Pirron.
D) Arastu. 
E) Evklid. 
2.”Biror narsani hech 
qachon bilib bo’lmaydi” 
jumlasi qaysi yunon 
falsafa 
maktabiga 
tegishli? 
A) stoiklar maktabiga 
tegishli.
B) skeptiklar maktabiga 
tegishli. 
C) epikurchilar
maktabiga tegishli.
D) 
emipiriklar 
maktabiga tegishli. 
E) to’g’ri javob yo’q. 
3.”Kimda kam ehtiyoj 
bo’lsa, u kishida farog’at 
bo’ladi” 
drgan 
tushunchani 
qaysi 
faylasuf ilgari suradi? 
A) Zenon.
B) Epikur.
C) Pirron.
D) Berenika. 
E) Arsinoya. 
4. 
“Tabiblar 
kasallikni 
sababini 
bilishi mumkin emas, 
faqat uni kuzatish kerak 
va dorilarni sinash bilan 
davolash zarur” degan 

---

685 
tushunchani qaysi falsafa 
maktabi ilgari surgan? 
A) stoiklar.
B) epikur.
C) skeptiklar.
D) kiniklar
E) to’g’ri javov yo’q. 
5. Er. avv.IV –III
asrlarda tabiiy va aniq 
fanlar qaysi yunon olimi 
maktabida o’rganildi? 
A) stoiklar, skeptiklar.
B) stoiklar, epikurchilar. 
C) 
epikurchilar, 
skeptiklar. 
D) 
skeptiklar, 
emipiriklar. 
E) stoiklar, emipiriklar. 
6. Er. avv. III-II 
asrlarda tabiiy va aniq 
fanlar qaysi yunon olimi
maktabida o’rganilgan?
A) Feofrast.
B) Arastu. 
C) Zenon.
D)Evklid. 
E) Pifagor. 
7. 70 ming jildli 
kutubxona, botanika 
bog’i, zoopark, xirurgiya 
laboratoriyasidan iborat 
Museyonni kim tashkil 
etgan? 
A)Arastu.
B) Ptolemey I Soter. 
C) Appoloniy.
D) samoslik Aristarx. 
E) Ktesiy.
8. Snaryad, suv soati, 
turli nasoslar,gidravlik 
organ, olovga qarshi 
nasos kabi kashfyotlarni 
amalga oshirgan olimni 
aniqlang? 
A) Eratosfen
B) Ktesiy 
C) Appologiy
D) Evklid 
E) Konno 
9. Er. avv. III asrda 
qaysi yunon sayyoxi 
Hindistonga kemada 
safar qilganda musson 
shamolidan foydalandi? 
A) Nearx

---

686 
B) Gippal 
C) Feofrast
D) Strabon 
E) Epikur. 
10. “Yer quyosh 
atrofida aylanadi” degan 
farazni ilgari surgan 
olimni aniqlang? 
A) Antiox
B) samoslik Aristarx 
C) Appoloniy
D) Dosifey 
E) Feofrast
11. Yer shari 
uzunligini ko’p darajada 
aniqlab, ”geografiya” 
atamasini birinchi bor 
kim ishlatgan? 
A) Arximed
B) Eratosfen 
C) Evklid
D) Gerofil 
E) Geron 
12. Kecha va 
kunduzning tengligi 
kashfyotini kimga nisbat 
qiladilar? 
A) Arximed
B) Gipparx
C) Geron
D) Gerofil
E) Evklid
13. 
Taqvimni, 
yerdan 
oygacha 
masofani, yer va quyosh 
massasini va ekvatorni 
360 gradusga taqsimlab 
uzunlik va kenglik 
tushunchasini 
joriy 
qilgan qadimgi yunon 
olimi kim?
A) Zrastrat
B) Gipparx
C) Geron
D) Epikur
E) Arximed 
14. 
Rodos 
haykaltaroshlik maktabi 
kimga borib taqaladi ? 
A) Pergamga 
B) Epikurga 
C) Asippga 
D) Pirronga 
E) Evklidga. 

---

687 
15. Dramafizmda fula 
Pergam maktabi kimga 
borib taqaladi ? 
A) Zenonga 
B) Epikurga 
C) Pirronga 
D) Asippga 
E) Skopasga 
16. Injener, ixtirochi, 
nazariy mexanika va 
gidrostatika 
sferik 
geometriya 
va 
trigonometriya asoslarini 
yartagan 
yirik 
nazariyotchi 
olimni 
ayting? 
A) Arximed 
B) Tiofrast 
C) Eratosfen 
D) Zenon 
E) Droyzen 
17. Er. avv. II asrda 
yashagan 
mashhur 
astronom va geograf 
kim? 
A) Gipparx 
B) Alkey 
C) Eratosfen 
D) Ipatiya 
E) Solon 
18. Ellin davrida Attika 
komediyasining asosiy 
vakilini ko’rsating? 
A) Minandr 
B) Yevripid 
C) Sofokl 
D) Esxil 
E) Safo 
19. Ellin davrida Rodos 
haykaltaroshlik maktabi 
asoschisi kim? 
A) Asipp 
B) Polikled 
C) Fidiy 
D) Aristofan 
E) Miron 

---

688 
RIM 
 
I BOB 
 
Rim tarixiga kirish. Italiya va uning qadimgi 
aholisi 
Apennin yarim oroli va uning aholisi 
Qadimgi Italiya (yunoncha “buzoqlar mamlakati”) 
deb dastlab o’zining sero’t yaylov-o’tloqlari bilan 
ma’lum bo’lgan Apennin yarim oroli janubi aytilgan. 
Apennin yarim oroli o’rtayerdengizi dunyosining eng 
markazida joylashgan bo’lib, qadimda qulay geografik 
va iqlim shart-sharoitlariga ega edi. Italiyani sharqdan, 
janub va g’arbdan Ligur, Tirren, Ioniya va Adriatika 
dengizlari o’rab, uni O’rtayerdengizining barcha 
mamlakatlari bilan bog’lagan edi. Er. avv. I ming 
yillikda Italiyaning shimoliy hududlari mo’tadil iqlim 
zonasida bo’lib, Apennin yarim orolning qolgan 
hududlari iqlimi iliq va yumshoq edi. Shimolda uning 
tabiiy chegaralari Alp tog’lari, janubda Messin 
qo’ltig’I uni Sitsiliyadan ajratib turar edi. Italiyaning 
g’arbiy qirg’og’i qulay buxtalarga boy bo’lkib, 
dengizchilik va savdoni rivojlanishiga turtki berdi. 
Italiyaning ko’pgina qismini tog’lar egallaydi, 
faqatgina 20% hududi tekisliklardan iborat. Etruriya, 

---

689 
Kampaniya va Apuliyaning unumdor yerlari Latsiya 
tekisligi va Po vodiysi dehqonchilik uchun qulay 
bo’lganligi uchun bu yerda tariq, bug’doy, polba 
ekilgan, bog’dorchilik zaytun daraxtlari va uzumchilik 
bilan shug’ullanganlar. Qadimgi Italiya suv va 
o’rmonlarga boy edi. Qadimda foydali qazilmalar 
ko’p emas edi: temir, mis, qo’rg’oshin, oltin, kumush, 
qurilish toshi, marmar, loy, tuz.
Qadimgi Italiyani 3 qismga bo’lish qabul qilingan: 
Shimoliy (Liguriya, Alp orti galliyasi va Venetsiya), 
o’rta (Etruriya, Latsiya. Kampaniya, Umbriya, Pitsen 
va Samniy) va janubiy (Apuliya, Kalabriya, Lukaniya 
va Bruttiya).
Apennin tog’lari janubiy sharqqa cho’zilib borib 
Arelin tumanida Adriatik dengizigacha yetib boradi, 
yarim orolning shimoliy qismi markaziy va janubiy 
qismidan ajratib turadi. Uning shimoliy iqlimi o’rta 
Evropa iqlimiga yaqinroq. Yarim orolning bu qismi 
juda hosildor bo’lib keyinchalik Italiya deb atala 
boshlandi. Dastlab bu nom yunonlar Italiya deb atagan 
aholi yashagan Kalabriyaning janubiy tumanlariga 
nisbatan aytilgan. Er. avv. V asrda Po vodiysiga gallar 
ko’chib kelib, u erdan etrusklarni siqib chiqardilar. 
Shu sababli bu o’lka Rimda “Tsizlal’p galliyasi” deb 
nom oldi. U sispadan Galliyasi Poning o’ng qirg’og’i 
va tarnspadan Galliyasi (daryodan shimol tomondagi 
viloyat) ni o’z ichiga oladi. Italiyani o’zi Apennin 
janubidan boshlanadi. Markaziy Italiyani G’arbiy 

---

690 
qismi madaniyat tarixida o’z er tuzilishiga ko’ra 
muxim rol’ o’ynadi. Bu erda etrusk (hozirgi 
Florentsiya), latin markazi Rim, Kampaniya (Kapuya 
va Neapol bilan) kabi uch tekislik etadi. Bu erdan 
kemachilik uchun qirg’oqlari qulay tabiiy portlari 
bo’lgan Tibr daryosi oqib o’tadi. 
Latin tekisligining markazida Tibr daryosi va 
shimoliy sharqdan sabin, sharqdan Alban, janubdan 
Vol’sk tog’lari bilan o’rab turishi yarim orol tarixida 
latin xalqlarini yuksalishiga sabab bo’ladi. Italiyani 
sharqiy qismi tog’lik bo’lib, janubga tomon mars, 
piligin, marrusen, vistenlar vatani yovvoyi sabin 
tog’lari cho’zilib ketadi. Undan so’ng Samnit 
tepaliklari etadi. 
Janubiy Italiyaning g’arbiy qismida samnitlarga 
qarindosh tog’li qabilalar joylashgan tog’lik Lukaniya 
va Bruttiya yotadi. Sharqiy qismida suvsiz Apuliya va 
Kalabriya viloyatlari bo’lib bu erda Tarent qo’ltig’i 
orqali Yunonistondan kolonistlar kelgan. Bu erda 
Tarent, Regey, Kroton, Metapont, Posidoniya, Eleya 
kabi ko’p sonli yunon koloniyalari barpo etilib buyuk 
Yunoniston deb atalgan. 
Qadimgi Rim tarixida Sitsiliya oroli madaniyati 
muhim o’rin tutadi. Orolni sharqiy va janubiy 
hududlarini yunonlar egalladilar. Bu erga ilgariroq 
finikiyaliklar kelib Panorm (hozirgi Palermo) va 
Lilibey (hozirgi Marsala) shaharlariga asos soldilar. 
Qadimdan Italiyada apelsin va limon daraxtlari 

---

691 
o’stirilgan. Italiyaga xurmo va anorni karfagenliklar 
olib keldilar. Yunonistonga qaraganda Italiyada 
hosildor yerlar ko’proq. Ayniqsa Po vodiysi, 
Kampaniya, viloyati tsikurn va falern navli vinolari 
bilan mashhur edi. Italiyada dehqonchilik uchun juda 
ko’p botqoq yerlar quritilib, sun’iy sug’orish ishlari 
amalga oshirildi. Bu ishning moxir ustasi etrusklar 
edi. Mamlakatda metal juda kam bo’lgani uchun u 
chetdan olib kelingan. Faqat Etruriyadan mis va 
qo’rg’oshin, El’ba orolida temir qazib olingan. 
Metalga ishlov berishda etrusklar katta yutuqlarga 
erishdilar.